Geen categorie

Aikido beoefenen in je eentje is lastig. Meestal doe je dit met twee of meer, en meestal is er een vaste rolverdeling. Deze rollen worden omschreven als uke en tori (of nage, afhankelijk van de school). Deze termen zijn afgeleid van de Japanse werkwoorden voor nemen en ontvangen, maar hebben een veel bredere betekenis.

Tori

De term tori komt van toru, wat “pakken” of “nemen” betekent. Tori is de persoon die de techniek uitvoert, maar de letterlijke vertaling laat zien waarom een aantal scholen ervoor kiezen om deze rol te omschrijven als nage. Tori impliceert namelijk dat het tori is die het initiatief neemt, dat tori degene is die uke vastpakt en dit past niet altijd bij het vredelievende beeld wat wij hebben van een aikidoka, die slechts zichzelf verdedigt.
Voorstanders van de term tori halen soms het argument aan dat het pakken slaat op wat er gebeurd nadat de aanval van uke is ingezet. Of dat een goede krijger een aanval voelt aankomen en als eerste handelt, een soort preventieve reactie, waarmee tori dus inderdaad een soort initiatief neemt, maar toch verdedigend optreed.

Nage

Een veel gebruikt alternatief voor tori is de term nage, van nageru, wat “werpen” betekent. Dit is een neutralere term, die in een aantal dojo binnen en buiten Japan wordt gebruikt. Ook deze term is niet volledig correct, omdat je lang niet bij alle technieken je partner werpt. Daarnaast is nage naast “werper” ook ter vertalen als “worp”. Dit kan weer voor andere verwarringen zorgen.

Uke

Uke komt van ukeru wat in de meeste gevallen “ontvangen” betekent. Het kan tevens “hebben” of “accepteren” betekenen, of zelfs “ondergaan”. In Nederland wordt uke vaak omschreven als de aanvaller, de agressor. Het is juister om te zeggen dat uke de persoon is die de techniek ontvangt, of ondergaat, hoewel het belangrijk is uke niet een te passieve rol toe te dichten. Uke is minstens zo belangrijk in aikido als tori, uke is degene die in veel gevallen de energie geeft.

Er is veel discussie geweest, en zijn vast boekwerken geschreven, over het gebruik van tori en nage, en de rolverdeling ten opzichte van uke. De meest treffende vergelijking die ik ben tegengekomen is die van een gesprek. Tori (of nage) spreekt, en uke luistert. Echter, als uke geen contact maakt met tori, en zijn hoofd afwend, vindt er geen “goed” gesprek plaats. Uke en tori zijn twee koppen van dezelfde munt, en de een bestaat niet zonder de ander. Het is dan ook belangrijk beide rollen goed te leren uitvoeren.

Aikido is een Japanse krijgskunst, en hoewel we het in een westers land beoefenen, krijgen we wel veelvuldig te maken met de Japanse cultuur. Een belangrijk onderdeel van de Japanse cultuur zijn de hiërarchische verhoudingen. Dit gaat niet alleen over de relatie tussen leraar en leerling, of tussen baas en ondergeschikte. Er is in Japan ook een belangrijke relatie binnen een groep samenwerkende mensen. Namelijk die van Senpai* (senior) en Kohai (junior). Dit komt tot uiting op de meest veelzijdige plekken zoals school, sport en kantoor.

Het Japanse woord voor leraar, sensei, is bijna alom bekend. Een leraar is echter niets zonder leerlingen. Voor leerling zijn er meerdere woorden te vinden in het Japans, allen wat minder ingeburgerd in het westen.

Op scholen wordt meestal 生徒 [seito] (leerling) gebruikt, voor universiteiten 学生 [gakusei] (student). Traditioneel werd vaak 弟子[deshi] gebruikt. Deze term kom je dan ook geregeld tegen in de oudere (aikido) teksten. Het meest tot de verbeelding spreken de uchi-deshi, de inwonende studenten.

弟 betekent “jongere broer”, terwijl 子 “kind” betekent. 子 wordt in zeer veel combinaties gebruikt om jongere personen mee aan te duiden. De twee karakters samen betekenen een soort “leerjongen”, zoals jongens vroeger in de leer gingen bij een ambacht. Het is een woord dat vooral in de oudere (aikido) teksten wordt gebruikt.

Uchi-deshi

Het was vroeger heel normaal om leerjongens in huis te hebben wonen. Deze leerlingen werden uchi-deshi genoemd (内弟子), waar 内 binnen betekend (zelfde uchi als bij b.v. uchikaiten). Ook Osensei heeft verschillende uchi-deshi gehad. Deze uchi-deshi hielpen mee in het huishouden en het onderhoud van het huis. In ruil daarvoor kregen zij zeer veel en persoonlijke scholing in aikido, wat deze uchi-deshi tot ontzettend begaafde aikidoka maakte.

Tegenwoordig

Tegenwoordig wordt, ook bij aikido, in plaats van deshi echter meestal seito gebruikt. Dit geeft de veranderde relatie tussen leerling en leraar weer, en laat misschien wat meer ruimte over voor de vrouwelijke aanwezigheid op school. Wanneer men nu spreekt over deshi doelt men meestal op een uchi-deshi.

Ook het begrip seito is opgebouwd uit 2 karakters: sei 生 en to 徒. 生 is hetzelfde begrip als bij leraar, ook hier geeft het iets levends aan. 徒 daarentegen is een weinig voorkomend karakter. Het betekend “leeg”, of “ongevormd”.

Seito zou dus uitgelegd kunnen worden als iemand die nog ongevormd is en nog veel moet leren. In dat opzicht bijna het tegenovergestelde van sensei. Uiteindelijk maakt het niet uit of je seito bent of deshi, als je maar met plezier traint.

Sensei is een woord met meerdere betekenissen en gebruiken. Meestal wordt het gebruikt om een leraar mee aan te duiden. Hieronder enige informatie over de achtergrond van het woord in de Japanse taal en cultuur:

Het woord Sensei

Zoals vele woorden in het Japans, is sensei opgebouwd uit twee karakters (kanji): sen 先 en sei 生.  先 is het idee van voorgaand, iets dat eerder al is geweest, in het verleden plaats vond. Het wordt bijvoorbeeld gebruikt wanneer men “vorige week” wil zeggen. Iets dat eerder begonnen is, is ook verder ontwikkeld is. Daarom draagt het ook de betekenis van iets dat voorloopt, al verder is. 生 is een lastiger begrip om uit ­te leggen. Het staat voor alles wat leeft, en dus leert. Woorden als “leven”, “biologie”, “rauw” en ook “leerling” bevatten dit teken.

Het is dus iemand die al langer leeft, al langer geleerd heeft en dus al wijzer is dan jijzelf. Een sensei wordt daarom altijd met respect behandeld. Je leert immers van hem/haar, hij/zij kiest ervoor zijn/haar kennis met jou te delen en daar moet je dankbaar voor zijn. Dat betekent zeker niet dat een sensei zelf niets meer leert, of dat hij/zij niet van zijn leerlingen leert. Echter, hij/zij leert al doende, of van zijn/haar eigen sensei.

Aanspreektitel

Het woord sensei wordt in de Japanse taal niet alleen gebruikt om leraren mee aan te duiden, het is een aanspreektitel voor iedereen die beroepsmatig respect verdient. Zo wordt het in bepaalde situaties ook voor dokters gebruikt. Wanneer er meerdere leraren zijn, wordt voor de duidelijkheid de achternaam ervoor gezet. Dit is zowel in de tweede als derde persoonsvorm (wanneer er direct tegen iemand gesproken wordt, of als er over iemand gesproken wordt).

Het gebruik van sensei in de eerste persoonsvorm komt zeer weinig voor. Iemand zal zichzelf niet snel sensei noemen, in de meeste situaties zou dat impliceren dat de spreker zich beter of wijzer voelt dan de luisteraar, een situatie die natuurlijk uit den boze is.

De o’ die wij voor sensei plakken om de grondlegger van onze kunst mee aan te duiden is een beleefdheidsvorm die in het dagelijks leven vooral bij voorwerpen gebruikt wordt. Zo worden veelgebruikte voorwerpen als borden ook met o’ aangeduid. Ook de woorden voor vader en moeder beginnen met een o. Hierin zie je terug dat Japanners respect hebben voor, en zuinig zijn op, gebruiksvoorwerpen en hun ouders.

Voor meer informatie over de leraren van Aikidojo Poort, klik hier.

De officiële naam voor een Japans trainingspak is keikogi. Keiko betekent “training”, gi betekent “kleding”. Het is dus zo waar eens een heel letterlijke vertaling. Toch kan er enige verwarring ontstaan, omdat een westers trainingspak soms ook als keikogi aangeduid wordt. Een andere benaming die men veel gebruikt is dogi. Hierin verwijst do naar budo, of “krijgskunst”. Met andere woorden “kleding die gebruikt wordt bij krijgskunst”.

Judopak?

In Nederland wordt een pak ook wel judopak genoemd, omdat het ontwikkeld is voor judo. Er wordt gesuggereerd dat de maker geïnspireerd werd door het oude kostuum van de Japanse brandweer. Deze pakken waren van katoen en ontworpen op dat ze veel vocht op konden nemen en tegen een stootje konden, twee kwaliteiten die ze bij judo ook wel handig vonden.

Sindsdien zijn er veel variaties ontworpen op dit traditionele judopak, zoals de dunnere karate pakken en speciale aikidopakken, waar de split op de rug zit in plaats van op de heupen. Toch verkiezen sommige aikidoka de judopakken nog boven de aikidopakken, omdat ze wat meer bewegingsruimte geven.

Er zijn verschillende kleuren judopakken, maar de meest voorkomende zijn donkerblauw en wit. Donkerblauwe pakken draagt men met name tijdens judowedstrijden en tijdens het beoefenen van zwaardkunsten, zoals Katori Shinto Ryu. De standaard kleur bij aikido en de meeste andere Japanse krijgskunsten is wit. Een pak bestaat uit een soepel vallende katoenenbroek, vaak met verstevigde knieën. Daarboven een stevig katoenen jasje, welke men links over rechts draagt. Rechts over links vouwen doet men uitsluitend bij het opbaren van overledenen. In Japan willen ze elke associatie met de dood vermijden, dus rechts over links is uit den boze. Je kunt dit makkelijk onthouden, want meestal zit er op de linker flap een label wat zichtbaar moet zijn.

Knopen

Sommige jasjes hebben lusjes om het jasje mee vast te knopen, maar alle jasjes worden uiteindelijk stevig vastgeknoopt met een dikke band, een obi. In het begin draagt men altijd een witte band, uiteindelijk krijgt men een zwarte band.

Het pak zelf en de witte en zwarte banden zijn bijna universeel bij krijgskunsten. Sommige krijgskunsten kennen ook gekleurde banden, die wij alleen bij de kinderles gebruiken. Uitzonderlijker is het gebruik van een hakama. Dit is een plooibroek die je mag dragen na het behalen van de zwarte band, en daarmee ook een beetje bij een aikido keikogi hoort.

Een pak kopen

Er zijn verschillende winkels die judopakken en aikidopakken verkopen. Bijvoorbeeld:

• Aiki-Budo (ook wel Ronin)
• Matsuru

Je kunt hier zelf een pak kopen, maar je kunt dit ook via de leraar doen. Vaak kan de leraar korting regelen. Daarnaast heeft de leraar een veel beter idee van prijs-kwaliteitverhouding. Heb je vragen? Neem contact op met de leraar.

Binnen aikido krijgen we niet snel te maken met Japanse tekens. We zien ze vooral als decoratie op banden en muren. Ook hebben mensen vaak hun naam op hun mouw of heup staan. Hoewel het niet belangrijk is om deze Japanse tekens te kennen vinden veel mensen het Japanse schrift wel heel interessant.

Het Japans kent 3 schriften:

• Kanji
• Hiragana
• Katakana

Kanji

Kanji zijn Chinese karakters. Elk karakter heeft een betekenis en een of meerdere mogelijke uitspraken. Kanji worden op een bepaalde volgorde geschreven (linksboven naar linksonder, rechtsboven naar rechtsonder).

Deze volgorde zorgt ervoor dat een geoefende hand elk karakter zonder moeite kan schrijven, zorgvuldig en gebalanceerd. Het nadeel is dat je wel in je hoofd moet hebben zitten hoe het karakter eruit ziet, en dat is een aardige klus!

Er zijn bijna 2000 karakters die tot de “standaard” behoren. Deze 2000 karakters kun je in de krant tegenkomen. De meeste Japanners zijn in staat deze 2000 te lezen, maar vaak kunnen ze er ongeveer 1500 zelf schrijven. Onder jongeren ligt de schrijfvaardigheid nog lager, aangezien zij vaak de uitspraak intoetsen op hun computer en het goede karakter vervolgens uit een lijstje kiezen.

Je naam in het Japans

Wil je weten hoe je je naam in het Japans moet schrijven? Dit is soms lastiger dan het lijkt. Sommige klanken zijn moeilijk te maken met Japanse karakters. Gelukkig heeft Maarten een jaar in Japan gewoond en kan hij Japans schrijven. Je kunt het dus altijd aan de leraar vragen.

Aikido is een Japanse sport, en er wordt veelvuldig gebruik gemaakt van Japanse termen. Het Japans is een taal met weinig tonen, en verschilt daarin sterk van het Chinees. De Japanse taal heeft een makkelijke en regelmatige uitspraak. Wel zijn veel homonymen (woorden die hetzelfde klinken maar een andere betekenis hebben) in het Japans.

Die betekenis wordt vaak duidelijk uit de context. Dit maakt het soms lastig voor beginners, maar het went vanzelf. Over het algemeen is de uitspraak erg regelmatig, en er zijn bijna vaste regels voor wanneer uitzonderingen op kunnen treden. Of ze daadwerkelijk optreden is wel iets wat je moet leren.

Klemtoon

De basis van de Japanse uitspraak is dat er geen echte klemtoon is, het kleine beetje klemtoon wat er is ligt op de eerste lettergreep. Waar veel mensen in de sushibar “wasabi” bestellen, horen zij dus eigenlijk “wasabi” te zeggen. Sommige mensen, vooral degene voor wie Engels hun moedertaal is, hebben er een handje van “aikido” te zeggen, maar ook dat hoort dus “aikido” te zijn. “sake” hoort “sake” te zijn, etc.

Uitspraak van letters

Veel van de Japanse “letters” worden net zo uitgesproken als in het Nederlands, maar er zijn enkele uitzonderingen:

• de j wordt als harde klank uitgesproken (zoals in het Engels), zoals in bijvoorbeeld “Jakarta”.
• de y wordt als zachte j uitgesproken, zoals in bijvoorbeeld “ja”.
• het Japans kent geen echte “r” of “l” klank, hun “r” wordt uitgesproken als een kruising tussen die twee.

In het Japans zijn er naast de letter “n” geen losse medeklinkers, een medeklinker wordt altijd gevolgd door een klinker. Toch hebben de Japanners er een handje van in sommige combinaties, en aan het einde van een woord, sommige klinkers niet uit te spreken. Dit gebeurd regelmatig bij de “u” en soms ook bij de “o”. Dit gegeven wordt gebruikt om westerse namen die eindigen in een medeklinker toch te kunnen schrijven. Tevens zie je het terug bij termen als “onegai shimasu” waar de laatste u vaak weggelaten wordt.

Uitzonderingen

Ook zijn er nog enkele variaties mogelijk. Deze variaties moet je zelf leren, maar zijn wel consequent.

• voor een m, p of b klinkt een “n” meer als “m”, soms wordt het woord met een “m” geschreven om dit weer te geven.
• een “scherpe” klank kan veranderen in een “vibrerende” klank, terwijl het karakter en betekenis gelijk blijven:
  • “k” kan “g” worden
  • “s” kan “z” worden
  • “t” kan “d” worden
  • “h” kan “b” of “p” worden

Al met al is de Japanse uitspraak simpel, en een van de makkelijkste delen van de taal om te leren. Het enige wat we ons even aan hoeven te wennen is de correcte uitspraak van de letter j. Bijvoorbeeld in “dojo“, “judo” en “jiu-jiutsu”.

De Japanse taal is voor velen een mysterie, wat vergroot wordt door het gebruik van een ander schrift en geprikkeld wordt door onze positieve ervaring met de Japanse cultuur via aikido. Het Japans is eigenlijk een erg simpele en regelmatige taal. Echter, de Japanse taal is zodanig anders dan de Europese talen dat het lastig kan zijn om deze te leren. Er worden veel fouten gemaakt in de uitspraak en vertaling van het Japans, zowel bij de sushi tent als op de mat, zowel door leerlingen als door leraren. Hier volgt wat informatie over het begrip van de Japanse taal.

 

Het schrift

De Japanse taal kent 3 schriften (alfabetten). Het ingewikkeldst zijn de kanji (Chinese karakters). Deze kleine tekeningen hebben stuk voor stuk een betekenis, maar soms meerdere manieren om uitgesproken te worden. De andere 2 schriften helpen bij het bepalen van de juiste uitspraak van de kanji. Meer over deze schriften kun je binnenkort lezen op onze pagina over het Japanse schrift.

 

Vertaling

Het is erg lastig om het Japans letterlijk te vertalen. De meeste Japanse begrippen vertegenwoordigen een concept, en hebben niet direct een vertaling. Afhankelijk van welke combinatie je maakt kan de betekenis subtiel, of enorm, verschillen. Dit komt in het Nederlands ook wel eens voor, bijvoorbeeld bij het begrip “astro”. Letterlijk betekent het “ster”, echter de betekenis kan nogal veranderen:

• astro+naut  = ruimtevaarder
• atro+nomisch = gigantisch

Dit is te overzien als het om uitzonderingen gaat, maar de hele Japanse taal is opgebouwd uit dit soort bouwstenen. Een Japanse uitspraak vertegenwoordigt een karakter, en het karakter is niet een woord maar een begrip. Elk begrip heeft meerdere mogelijke vertalingen. Daarom krijg je meestal een lijst met omschrijvingen, en niet een eenduidig antwoord als je vraagt naar de betekenis van een woord/begrip als aikido, of een van de technieken die we beoefenen.

We hopen in de Aiki-Wiki wel enige duidelijkheid te scheppen over veel gebruikte begrippen, maar mocht je verdere vragen hebben kun je altijd bij de leraar terecht.

Aite is net als veel andere Japanse termen lastig in een vertaling te vatten. Letterlijk betekent het “de andere hand” of “de complementerende hand”. Het wordt vaak gebruikt in wedstrijden om de tegenstander mee aan te duiden. Dit is een vertaling die zeker ook van toepassing kan zijn binnen aikido, maar verre van sluitend is.

Tegenstander of partner?

Een andere situatie waar het woord aite regelmatig gebruikt wordt is namelijk om de partner of wederhelft te benoemen. Hoewel relaties soms hobbels kennen is het ook in Japan niet gebruikelijk je partner als “tegenstander” te omschrijven. Aite is dan ook een term die meer duidt op de persoon waarmee je samen iets doet, dan een echte tegenstander. Een relatie heb je met iemand, aikido beoefenen je met iemand, en een wedstrijd houd je met iemand. Dit is de reden dat de persoon die wij als “tegenstander” omschrijven in een wedstrijd, in Japan aite heet. Deze verfijnde vertaling zie je terug in veel dojo waar men aikido beoefend. Men spreek dan over “partner” en niet over “tegenstander”.

Kortom, aite is de ander. Je tegenstander in een gevecht of wedstrijd, je partner tijdens een oefening of relatie. Welke vertaling je kiest voor aite, en hoe je met de ander omgaat, schetst een beeld van je houding, en je beleving van aikido. De ander dient hoe dan ook met respect behandeld te worden, want hij/zij stelt je in staat te leren en beter te worden.

Tellen in het Japans doen we regelmatig bij aikido, bijvoorbeeld bij het rollen. Op den duur leert iedereen ook te tellen in het Japans. Sommige mensen leren het tijdens de les, anderen leren het liever thuis. Daarom hier een overzicht van de telwoorden in het Japans, met wat uitleg.

Tellen in het Japans gaat volgens een systeem wat net als de rest van de Japanse taal vrij simpel en regelmatig is. Toch zijn er enkele cijfers die niet het standaard ritme volgen, deze zie je in de onderstaande tabel onderstreept. Als je meer wilt weten over deze onregelmatigheden, lees dan verder onder de tabel.

Wil je meer weten over de uitspraak? Kijk dan hier.

Kun je niet genoeg krijgen van cijfertjes? Lees dan meer over Japans tellen voor gevorderden.

Cijfer	Spelling	Uitspraak
1	ichi	itsj
2	ni	nie
3	san	san
4	shi / yon	shi / yon
5	go	goo
6	roku	rok
7	shichi / nana	shitsj / nana
8	hachi	hatsj
9	ku / kyuu	koe / kyoe
10	juu	joe
11	juu-ichi	joe-itsj
12	juu-ni	joe-ni
13	juu-san	joe-san
14	juu-shi / juu-yon	joe-shi / joe-yon
15	juu-go	joe-goo
16	juu-roku	juu-rok
17	juu-shichi / juu-nana	juu-shitsj / juu-nana
18	juu-hachi	juu-hatsj
19	juu-ku / juu-kyuu	juu-ku / juu-kyoe
20	ni-juu	ni-joe
21	ni-juu-ichi	ni-joe-itsj
30	san-juu	san-joe
40	yon-juu	yon-joe
50	go-juu	go-joe
60	roku-juu	roku-joe
70	nana-juu	nana-joe
80	hachi-juu	hatsji-joe
90	ku-juu	ku-joe
100	hyaku	hya-koe
101	hyaku-ichi	hya-koe-itsj
121	hyaku-ni-juu-ichi	hya-koe-ni-joe-itsj
200	ni-hyaku	ni-hya-koe
300	san-byaku	san-bya-koe
400	yon-hyaku	yon-hya-koe
500	go-hyaku	go-hya-koe
600	rop-pyaku	rop-pya-koe
700	nana-hyaku	nana-hya-koe
800	hap-pyaku	hap-pya-koe
900	ku-hyaku	ku-hya-koe
1000	sen	sen

Als je goed hebt opgelet zie je dat er twee soorten onregelmatigheden optreden in het telsysteem:

• De cijfers 4, 7 en 9 hebben twee vertalingen
• De cijfers 300, 600 en 800 worden net iets anders uitgesproken

Vier, zeven en negen:

Wanneer Japanners kale cijfers tellen (bijvoorbeeld van 1 tot 100) gebruiken zij over het algemeen shi (4), shichi (7) en ku (9). Deze klanken hebben echter ook een andere betekenis in het Japans. shi kan duiden op de dood, shichi op de onderwereld en ku op lijden. Deze telwoorden worden daarom gemeden zodra er iets anders geteld wordt, zoals mensen of bijvoorbeeld auto’s. In dat geval worden de alternatieven yon (4), nana (7) en kyuu (9) gebruikt. Deze telwoorden worden ook gebruikt in combinatie met andere telwoorden, bijvoorbeeld yonjuu voor 40 en nanahyaku voor 700.

300, 600 en 800:

Sommige lettercombinaties leiden in het Japans tot uitzonderingen. Dit verloopt redelijk regelmatig, maar het blijven vuistregels en het gaat dus niet altijd op. Als voorbeeld:

n+hy wordt vaak n+by (sanhyaku wordt sanbyaku)
ku+hy wordt vaak -ppy (roku-hyaku wordt roppyaku)

Deze uitzonderingen komen ook bij andere woorden wel eens voor, maar zijn vooral bij telwoorden duidelijk te zien.