Aikido is een Japanse krijgskunst, en hoewel we het in een westers land beoefenen, krijgen we wel veelvuldig te maken met de Japanse cultuur. Een belangrijk onderdeel van de Japanse cultuur zijn de hiërarchische verhoudingen. Dit gaat niet alleen over de relatie tussen leraar en leerling, of tussen baas en ondergeschikte. Er is in Japan ook een belangrijke relatie binnen een groep samenwerkende mensen. Namelijk die van Senpai* (senior) en Kohai (junior). Dit komt tot uiting op de meest veelzijdige plekken zoals school, sport en kantoor.
Senpai
Senpai is net zoals veel Japanse woorden opgebouwd uit 2 karakters: sen 先 en pai 輩. Dit is dezelfde sen als bij sensei/leraar en het betekent wederom voorgaand. 輩 betekent zoiets als “medemens” het wordt in allerlei combinaties gebruikt om groepen mensen mee aan te duiden: collega’s, bejaarden, jongeren, etc.
Senpai wordt dan ook zowel in enkelvoud gebruikt om iemand direkt mee aan te spreken, als gebruikt om de algehele groep met gevorderden mee aan te duiden. Net als sensei is senpai een beleefdheidsterm en het wordt vaak verkozen boven het gebruik van iemands naam, bijvoorbeeld: “Hallo senpai.”, “Bedankt senpai.” etc.
Kohai
Ook kohai is opgebouwd uit 2 karakters: ko 後 en hai 輩. Het tweede teken in senpai en kohai is dus hetzelfde, toch verschilt de uitspraak. Lees meer hierover op de pagina over uitspraak.
後 is precies het tegenovergestelde van 先, het betekent later. Kohai betekent dus “zij de later kwamen”, of minder gevorderden. Echter, in tegenstelling tot senpai en sensei is het geen beleefdheidsvorm en wordt daarom meestal niet gebruikt om iemand persoonlijk mee aan te duiden.
Op school en in de sportclub
Senpai betekend dus hogere jaars/senior, terwijl kohai lagere jaars/junior betekent. Je zou dus denken dat alle hogere jaars op school met senpai aangesproken worden. Hoewel dit op sommige, zeer traditionele, scholen misschien het geval is, is dit zeker geen algemeen gebruik. Dit komt omdat de relatie tussen senpai en kohai een zeer persoonlijke is.
In Japan is het normaal voor scholen om verschillende sport en culturele clubs te hebben waar leerlingen na school aan mee doen. Dit eist veel tijd op (3-4 dagen per week) en leerlingen van dezelfde club brengen veel tijd met elkaar door. Het is voornamelijk binnen dit club verband dat men een ander met senpai aanspreekt, bijvoorbeeld wanneer men een hogere jaars van de eigen club tegenkomt in de wandelgang.
Verantwoordelijkheden
Er wordt hierbij vanuit gegaan dat deze hogere jaars zekere taken in het club belang op zich neemt, zoals administratie, contact met leraren, onderhandelingen met andere clubs, en het welzijn en de vooruitgang van de lagere jaars. De lagere jaars doen op hun beurt hun best taken over te nemen van de hogere jaars om hun lasten te verlichten. De schoonmaak is hiervan een goed voorbeeld. Hoewel de hogere jaars hier vaak mee beginnen, worden ze al snel weggestuurd door de lagere jaars die het werk over nemen. Hiermee laten de lagere jaars zien dat ook zij verantwoordelijkheid willen dragen en uit respect naar de hogere jaars de mindere klusjes opknappen. De hogere jaars mogen er echter niet van uit gaan dat de lagere jaars dit zomaar doen, dat zou immers arrogant zijn.
Niveau heeft met dit systeem niets te maken. Ook al leert iemand veel sneller en heeft een hogere graad dan iemand die er al langer rondloopt maar niet zo snel leert, zolang de persoon die er eerder was regelmatig komt en zich inzet voor de club, zal hij/zij altijd senpai blijven. Vergelijk het met twee broers: de een is ouder, maar klein van stuk, de jongere broer is 20 centimeter langer. Toch zal de oudere broer altijd de oudste zijn. Of er in clubverband ook een langdurige senpai-kohai band ontstaat, zoals tussen twee broers, is afhankelijk van de betrokken personen.
Persoonlijke relatie
Senpai is dus iemand die al langer bij de club hoort dan jij en zich voor het belang van de club (en jou) inzet. Het is niet iemand die zich alleen bezig houdt met trainen op zijn niveau en zich te goed voelt om matten te sjouwen, maar juist iemand die de matten neerlegt voor de training begint, de leraar helpt met de administratie en met minder gevorderden traint om hen te helpen leren. Kohai is dus iemand die korter bij de club is dan jij en waar jij je in principe over ontfermt. Daarvoor in de plaats zal die persoon jou helpen jouw taken als senpai te verrichten en wellicht aanbieden te helpen met opruimen.
*Ook geschreven als sempai. Klik hier voor uitleg.