Het is een veel gehoord compliment over de Japanse cultuur en medemens: “ze zijn zo beleefd”. De ervaren reiziger zal gemerkt hebben dat beleefdheid bijvoorbeeld ook in de VS veelvoorkomend is. Sterker nog, bijna overal lijkt men beleefder te zijn dan in Nederland. Toch zal menigeen ervaren hebben dat Japanse beleefdheid een klasse apart is.
Japanse beleefdheid, reigi (礼儀), is zo verweven met de Japanse cultuur dat deze waarschijnlijk “echter” aan zal voelen dan elders. Je zult niet snel het gevoel hebben dat Japanners beleefd zijn omdat het hoort, Japanners doen beleefd omdat ze beleefd zijn. Dit heeft deels te maken met een wereldwijde tweedeling. Europese culturen zijn individualistischer, het individuele geluk en de individuele vrijheid staat voorop. Een Nederlander zal bijvoorbeeld niet snel aarzelen de mening van zijn/haar ouders naast zich neer te leggen. Aziatische culturen aan de andere kant, zijn veel meer maatschappij gericht. Het belang van de groep staat voorop, of het nu familie, of de gemeenschap is. De mening van bijvoorbeeld een ouder weegt in Azië dan ook veel zwaarder.
Binnen de Europese culturen hebben we veelal de vrijheid en autonomie om te kiezen wat we studeren en hoe we in het leven staan. Dit brengt echter ook nadelen met zich mee. Denk aan afval op straat, weinig respect voor ouderen, keuzestress en luiheid op school om maar wat te noemen. In Azië hebben ze hier een stuk minder last van, maar kampen ze vaak weer met andere problemen. Denk bijvoorbeeld aan druk om te presteren, geen keuzevrijheid hebben, of het gevoel hebben geleefd te worden. Het gevoel niet te willen falen, om wat te betekenen voor de familie en de maatschappij, is vaak enorm.
Beleefdheid in Japan
Toch zijn lang niet alle Aziatische landen zo beleefd als Japan. In Japan is men zich niet alleen bewust van wat er maatschappelijk van hen verwacht wordt, maar spelen ook hiërarchie, trots en ontzag voor de trots van een ander een grote rol. De ander niet beschadigen of gezichtsverlies veroorzaken voor de ander zijn doelen die de gemiddelde Japanner de hele dag voorop heeft staan. Dit verklaart ook meteen de ongemakkelijke reactie als men de gemiddelde Japanner in het Engels om hulp vraagt. De meeste Japanners begrijpen prima Engels, en zouden zich ook prima verstaanbaar kunnen maken. Zeker op het niveau “twee keer links dan rechts”. Echter, de angst om “fouten te maken” (lees: “geen vloeiende volzinnen te kunnen maken”) is zo groot dat er regelmatig gedaan wordt of men helemaal geen Engels spreekt.
Reigi als begrip
Reigi (礼儀) bestaat uit twee karakters. Rei (礼) betekent in zichzelf “buiging“, “beleefdheid” of “dankbaarheid”. Het is het gebaar wat men in Japan maakt om te groeten, of dankbaarheid of respect te tonen. Gi (儀) wordt gebruikt in allerlei woorden die te maken hebben met etiquette en rites. De twee karakters samen beschrijven “beleefdheidsregels” of “etiquette”.
Rei als uiting van respect
Rei (礼) betekent dus letterlijk “beleefdheid” maar ook “buiging”, en het is niet voor niets dat deze twee concepten zo onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn in de Japanse cultuur. Het buigen is de voornaamste uiting van dankbaarheid, respect, en soms verontschuldiging.
Reigi binnen aikido
Bij aikido hebben we niet dagelijks met deze beleefdheid te maken. Toch zijn beleefdheid en etiquette belangrijk. Zo belangrijk dat dit op het examen beoordeeld wordt. Er wordt dan met name gekeken naar je presentie, verzorgd en hygiënisch, correcte omgang met de ander en het naleven van de examen procedure en de geldende dojo etiquette. Tijdens de les en examens wordt ook gelet op je opstelling binnen de vereniging: (ruim) op tijd komen, helpen met de zaal gereed maken en weer opruimen, het helpen van beginners etc.
De precieze regels zullen per dojo verschillen. Sommige dojo gaan pragmatisch met het onderwerp om, andere dojo zijn roomser dan de Paus. Je kunt een idee krijgen van wat er bij Aikidojo Poort van je verwacht wordt door deze pagina te lezen. Verder geldt in algemene zin dat je het beste op de leraar en gevorderde leerlingen kunt letten en hen kunt kopiëren. Let ook echter daar mee op: sommige gevorderde leerlingen hebben omwille van bijvoorbeeld gezondheidsredenen bijzondere toestemming iets te doen, wat voor de groep absoluut niet de bedoeling is.