Maand: mei 2016

Aikido beoefenen in je eentje is lastig. Meestal doe je dit met twee of meer, en meestal is er een vaste rolverdeling. Deze rollen worden omschreven als uke en tori (of nage, afhankelijk van de school). Deze termen zijn afgeleid van de Japanse werkwoorden voor nemen en ontvangen, maar hebben een veel bredere betekenis.

Tori

De term tori komt van toru, wat “pakken” of “nemen” betekent. Tori is de persoon die de techniek uitvoert, maar de letterlijke vertaling laat zien waarom een aantal scholen ervoor kiezen om deze rol te omschrijven als nage. Tori impliceert namelijk dat het tori is die het initiatief neemt, dat tori degene is die uke vastpakt en dit past niet altijd bij het vredelievende beeld wat wij hebben van een aikidoka, die slechts zichzelf verdedigt.
Voorstanders van de term tori halen soms het argument aan dat het pakken slaat op wat er gebeurd nadat de aanval van uke is ingezet. Of dat een goede krijger een aanval voelt aankomen en als eerste handelt, een soort preventieve reactie, waarmee tori dus inderdaad een soort initiatief neemt, maar toch verdedigend optreed.

Nage

Een veel gebruikt alternatief voor tori is de term nage, van nageru, wat “werpen” betekent. Dit is een neutralere term, die in een aantal dojo binnen en buiten Japan wordt gebruikt. Ook deze term is niet volledig correct, omdat je lang niet bij alle technieken je partner werpt. Daarnaast is nage naast “werper” ook ter vertalen als “worp”. Dit kan weer voor andere verwarringen zorgen.

Uke

Uke komt van ukeru wat in de meeste gevallen “ontvangen” betekent. Het kan tevens “hebben” of “accepteren” betekenen, of zelfs “ondergaan”. In Nederland wordt uke vaak omschreven als de aanvaller, de agressor. Het is juister om te zeggen dat uke de persoon is die de techniek ontvangt, of ondergaat, hoewel het belangrijk is uke niet een te passieve rol toe te dichten. Uke is minstens zo belangrijk in aikido als tori, uke is degene die in veel gevallen de energie geeft.

Er is veel discussie geweest, en zijn vast boekwerken geschreven, over het gebruik van tori en nage, en de rolverdeling ten opzichte van uke. De meest treffende vergelijking die ik ben tegengekomen is die van een gesprek. Tori (of nage) spreekt, en uke luistert. Echter, als uke geen contact maakt met tori, en zijn hoofd afwend, vindt er geen “goed” gesprek plaats. Uke en tori zijn twee koppen van dezelfde munt, en de een bestaat niet zonder de ander. Het is dan ook belangrijk beide rollen goed te leren uitvoeren.

Aikido is een Japanse krijgskunst, en hoewel we het in een westers land beoefenen, krijgen we wel veelvuldig te maken met de Japanse cultuur. Een belangrijk onderdeel van de Japanse cultuur zijn de hiërarchische verhoudingen. Dit gaat niet alleen over de relatie tussen leraar en leerling, of tussen baas en ondergeschikte. Er is in Japan ook een belangrijke relatie binnen een groep samenwerkende mensen. Namelijk die van Senpai* (senior) en Kohai (junior). Dit komt tot uiting op de meest veelzijdige plekken zoals school, sport en kantoor.

Het Japanse woord voor leraar, sensei, is bijna alom bekend. Een leraar is echter niets zonder leerlingen. Voor leerling zijn er meerdere woorden te vinden in het Japans, allen wat minder ingeburgerd in het westen.

Op scholen wordt meestal 生徒 [seito] (leerling) gebruikt, voor universiteiten 学生 [gakusei] (student). Traditioneel werd vaak 弟子[deshi] gebruikt. Deze term kom je dan ook geregeld tegen in de oudere (aikido) teksten. Het meest tot de verbeelding spreken de uchi-deshi, de inwonende studenten.

弟 betekent “jongere broer”, terwijl 子 “kind” betekent. 子 wordt in zeer veel combinaties gebruikt om jongere personen mee aan te duiden. De twee karakters samen betekenen een soort “leerjongen”, zoals jongens vroeger in de leer gingen bij een ambacht. Het is een woord dat vooral in de oudere (aikido) teksten wordt gebruikt.

Uchi-deshi

Het was vroeger heel normaal om leerjongens in huis te hebben wonen. Deze leerlingen werden uchi-deshi genoemd (内弟子), waar 内 binnen betekend (zelfde uchi als bij b.v. uchikaiten). Ook Osensei heeft verschillende uchi-deshi gehad. Deze uchi-deshi hielpen mee in het huishouden en het onderhoud van het huis. In ruil daarvoor kregen zij zeer veel en persoonlijke scholing in aikido, wat deze uchi-deshi tot ontzettend begaafde aikidoka maakte.

Tegenwoordig

Tegenwoordig wordt, ook bij aikido, in plaats van deshi echter meestal seito gebruikt. Dit geeft de veranderde relatie tussen leerling en leraar weer, en laat misschien wat meer ruimte over voor de vrouwelijke aanwezigheid op school. Wanneer men nu spreekt over deshi doelt men meestal op een uchi-deshi.

Ook het begrip seito is opgebouwd uit 2 karakters: sei 生 en to 徒. 生 is hetzelfde begrip als bij leraar, ook hier geeft het iets levends aan. 徒 daarentegen is een weinig voorkomend karakter. Het betekend “leeg”, of “ongevormd”.

Seito zou dus uitgelegd kunnen worden als iemand die nog ongevormd is en nog veel moet leren. In dat opzicht bijna het tegenovergestelde van sensei. Uiteindelijk maakt het niet uit of je seito bent of deshi, als je maar met plezier traint.

Sensei is een woord met meerdere betekenissen en gebruiken. Meestal wordt het gebruikt om een leraar mee aan te duiden. Hieronder enige informatie over de achtergrond van het woord in de Japanse taal en cultuur:

Het woord Sensei

Zoals vele woorden in het Japans, is sensei opgebouwd uit twee karakters (kanji): sen 先 en sei 生.  先 is het idee van voorgaand, iets dat eerder al is geweest, in het verleden plaats vond. Het wordt bijvoorbeeld gebruikt wanneer men “vorige week” wil zeggen. Iets dat eerder begonnen is, is ook verder ontwikkeld is. Daarom draagt het ook de betekenis van iets dat voorloopt, al verder is. 生 is een lastiger begrip om uit ­te leggen. Het staat voor alles wat leeft, en dus leert. Woorden als “leven”, “biologie”, “rauw” en ook “leerling” bevatten dit teken.

Het is dus iemand die al langer leeft, al langer geleerd heeft en dus al wijzer is dan jijzelf. Een sensei wordt daarom altijd met respect behandeld. Je leert immers van hem/haar, hij/zij kiest ervoor zijn/haar kennis met jou te delen en daar moet je dankbaar voor zijn. Dat betekent zeker niet dat een sensei zelf niets meer leert, of dat hij/zij niet van zijn leerlingen leert. Echter, hij/zij leert al doende, of van zijn/haar eigen sensei.

Aanspreektitel

Het woord sensei wordt in de Japanse taal niet alleen gebruikt om leraren mee aan te duiden, het is een aanspreektitel voor iedereen die beroepsmatig respect verdient. Zo wordt het in bepaalde situaties ook voor dokters gebruikt. Wanneer er meerdere leraren zijn, wordt voor de duidelijkheid de achternaam ervoor gezet. Dit is zowel in de tweede als derde persoonsvorm (wanneer er direct tegen iemand gesproken wordt, of als er over iemand gesproken wordt).

Het gebruik van sensei in de eerste persoonsvorm komt zeer weinig voor. Iemand zal zichzelf niet snel sensei noemen, in de meeste situaties zou dat impliceren dat de spreker zich beter of wijzer voelt dan de luisteraar, een situatie die natuurlijk uit den boze is.

De o’ die wij voor sensei plakken om de grondlegger van onze kunst mee aan te duiden is een beleefdheidsvorm die in het dagelijks leven vooral bij voorwerpen gebruikt wordt. Zo worden veelgebruikte voorwerpen als borden ook met o’ aangeduid. Ook de woorden voor vader en moeder beginnen met een o. Hierin zie je terug dat Japanners respect hebben voor, en zuinig zijn op, gebruiksvoorwerpen en hun ouders.

Voor meer informatie over de leraren van Aikidojo Poort, klik hier.