Aikidojo Poort

Een typisch Japanse tijdsbesteding in de lente is hanami – letterlijk “bloem kijken”. Wie ooit heeft opgelet tijdens de lente begrijpt misschien waarom, sommige bloesems zijn gewoon prachtig. Toch steekt er meer achter.

Van oudsher hebben Japanners een diepgaand besef en waardering voor het passeren van de tijd, en de verandering in de seizoenen die deze teweeg brengt. Waar wij Nederlanders vaak van heinde en verre ingrediënten importeren om het hele jaar door te kunnen genieten van exotisch eten, is het in Japan veel normaler om seizoensgebonden groentes te kopen en bereiden. Een cynist zal zeggen dat het komt omdat het Japanse eten wél het hele jaar door lekker smaakt, maar dit bewustzijn zie je ook terug in andere gebruiken. Het Japanse schooljaar begint bijvoorbeeld gelijktijdig met de natuur: in de lente.

Seizoensvieringen

In Japan kent elk jaargetijde zijn eigen evenementen, en voor de lente is dit hanami. De fruitbomen staan in bloei en de pracht aan de pruimenbomen wordt slechts overschaduwd door die van de kersenbloesems. Te meer omdat deze schoonheid van slechts tijdelijke aard is (vaak nog geen twee weken!), wordt er in Japan veel waarde gehecht aan het ervaren van dit fenomeen. Dit wordt dan ook op grote schaal gedaan, vaak onder het genot van wat te eten. De meest typische snack is onigiri – rijstballen. Van oudsher is onigiri een van het meest gebruikte eten voor op reis. Ook in vele lunchpakketjes zitten ze verstopt.

Tegenwoordig zijn de onigiri op elke straathoek te koop bij een convencience store (een kleine winkel tussen een kiosk en supermarkt in), maar ook elke huisvrouw heeft een eigen recept. Zalm, tonijnvlokken of ingemaakte pruim, er zijn allerlei varianten, en subtiele verschillen in recept. Met de onigiri op zak wordt er een soort picknick georganiseerd tussen of onder de bloesems. Twee weken lang zijn er groepjes oma’s, huisvrouwen, gezinnen, klasgenoten en collega’s te vinden op de beste plekjes. Hoewel er veel kernsenbloesems geplant staan, kent elke regio zijn eigen hoogtepunten.

Kersenbloesems in Almere

Door het soms grillige voorjaarsweer is het altijd lastig te voorspellen wanneer de bomen in bloei zullen staan, en menig toerist heeft zich erop verkeken bij het maken van zijn/haar reisschema. Gelukkig kunnen we ook in Almere genieten van deze prachtige bloesems, bijvoorbeeld in de Eikenstraat in Parkwijk en vooral de Terracottastraat in de Regenboogbuurt. Heb je tips voor mooie hanami plekjes? Laat het ons weten.

Alternatief bij slecht weer

Ben je meer een binnenmens? Of valt het voorjaarsweer erg tegen? De Japanse animatiefilm byosoku 5 senchimetoru (5 centimeters per second) geeft een iet wat trage, maar prachtig en levensecht geanimeerde blik op het dagelijks Japanse leven tegen een achtergrond van kersenbloesems, die volgens de overleving met 5 centimeter per seconde naar beneden dwarrelen.

Bij het beschrijven van aikido technieken wordt er vaak gerefereerd aan kihon en ki no nagare. Het feit dat in beide termen “ki” voor komt, impliceert dat deze twee woorden iets met elkaar te maken hebben, maar niets is minder waar.

Kihon

Kihon (基本) is een algemeen Japans begrip wat letterlijk “basis wortel” betekent. De basis dus, die aan de wortel ligt van je ontwikkeling. Hoewel een algemene term, wordt het vooral veel gebruikt voor allerhande krijgskunsten. Toch kan de betekenis voor deze krijgskunsten sterk verschillen. Wat over het algemeen tot kihon wordt gerekend zijn de basisstapjes, houdingen, valtechnieken; de bouwstenen waar de rest van de training mee gevormd wordt. Als men naar technieken kijkt wordt het een stuk lastiger, bij judo zijn heupworpen bijvoorbeeld een van de eerste dingen die je leert, sommigen zullen het een onderdeel van de judo-basis noemen, terwijl bij aikido dit een (ver) gevorderde techniek is.
Ook binnen aikido is het lastig om specifieke technieken als “kihon” aan te wijzen. Wat vanaf de ene aanval een heel logische en simpele techniek is, is vanaf een andere aanval heel lastig. Verschillende stijlen zullen ook verschillende technieken als basis nemen. Bij Aikidojo Poort zijn er zes technieken die je als eerste zult leren, die technieken zou je “kihon” kunnen noemen. Deze technieken zijn:

• Ikkyo
• Nikyo
• Irimi-nage
• Tenchi-nage
• Shiho-nage
• Kote-gaeshi

Ki no nagare

Ki no nagare (気の流れ) is een Japans begrip wat letterlijk zoiets als “het stromen van energie” betekent. Vrij vertaald zou je kunnen spreken van “dynamisch trainen”. Het wordt vaak gebruikt in contrast met kihon – de basis, maar deze begrippen staan eigenlijk los van elkaar. De ki in kihon doelt op de basis, de ki in ki no nagare op energie.
De eerste technieken die je bij aikido leert zul je in het begin redelijk statisch oefenen. Je wordt vast gepakt en loopt stap voor stap door de techniek heen. Zodra dit beter gaat kun je langzaam dynamischer gaan oefenen, bijvoorbeeld trainen zonder te stoppen, of niet meer wachten tot je vastgepakt wordt maar al beginnen met bewegen. In die zin is ki no nagare iets wat je oefent als je de basis kent, maar dit kun je nogsteeds met kihon-waza (basis technieken) doen. Je kunt dus ook niet spreken van “ki no nagare technieken”, het is een manier van trainen.

Deze twee begrippen zijn dus niet tegengesteld. In de basis hebben ze niets met elkaar te maken, maar binnen het aikido liggen ze in elkaars verlengde.

De meeste technieken binnen aikido hebben een omote en een ura kant. Maar wat betekent dat eigenlijk? Veel leraren zullen het vertalen als “voor en achter” of “direct en indirect”, maar zoals zoveel andere Japanse woorden zijn het woorden die zich lastig laten vertalen.

Omote, 表, betekent letterlijk “zichtbaar” of “voorkant”. Het wordt gebruikt voor de zichtbare kant van een papiertje wat op tafel ligt,  de voorzijde van een gebouw en de kopzijde van een munt. Ura, 裏, is hier precies het tegenovergestelde van. De benedenzijde van dat papiertje op tafel, de achterzijde van een gebouw of “munt” wanneer je een muntstuk omhoog gooit.

Voor en achter

De vertaling “voor en achter” lijkt daarmee helder. Om te onthouden welke kant je op moet bij een techniek wordt vaak als ezelsbruggetje gezegd: “Omote is de Open kant” en “uRa heeft de r van Rug”. Helaas gaat dit niet op voor alle technieken. Veel technieken zoals irimi-nage en tenchi-nage vinden bijna per definitie achter uke plaats. Het is dan apart om een van de twee varianten als “voorzijde” te bestempelen. Op dat moment wordt de omote variant vaak als “directer” uitgelegd. Dit is echter geen officiële vertaling van omote. De reden dat er toch van omote en ura gesproken wordt is waarschijnlijk meer traditioneel.

Het gebruik van omote en ura is ouder dan de meeste krijgskunsten. Vroeger waren krijgskunsten voorbehouden aan de krijgersklasse (de samurai). Er waren verschillende scholen met eigen stijlen. Elke school probeerde de eigen technieken geheim te houden om zo krijgers met een andere stijl te kunnen verrassen en verslaan. Deze stijl-scholen werkten als een soort besloten familie, en het was niet ongebruikelijk om een bloedeed af te leggen, waarmee je je trouw aan een school beloofde.

Elke school deelde haar technieken op in omote en ura. Omote waren de technieken die men toonde aan nieuwkomers, degene die nog geen bloedeed hadden afgelegd, en nog geen sterke band hadden met de school. Pas wanneer iemand het vertrouwen gewonnen had kreeg hij (het waren altijd mannen) een deel van de ura technieken te zien. Hoe loyaler de leerling, hoe meer hij te zien kreeg. Ook hier zie je dus de betekenis “zichtbaar” en “verborgen” terug, alleen is het nu meer metaforisch en niet direct gerelateerd aan de positie ten opzichte van uke. Deze metaforische invulling van de termen zie je ook terug in het dagelijks leven, waar omote hetgeen is wat je aan de buitenwereld toont, en ura hetgeen wat binnenshuis blijft.

Open krijgskunst

Aikido is geen “gesloten” krijgskunst zoals bijvoorbeeld Katori Shinto Ryu dat wel is. Er is daarom geen sprake van een bloedeed, en geen sprake van verborgen technieken. Aan het einde van de tweede wereldoorlog is besloten om aikido met zoveel mogelijk mensen over de hele wereld te delen. Dit betekende meteen het einde van de techniek zoals deze uitgevoerd moet worden, en liet ruimte over voor verschillende interpretaties door verschillende leraren en beoefenaars, met alle voor- en nadelen van dien.

Omote betekent “voor” en “zichtbaar”, en kan daarnaast bij aikido duiden op een directere techniek. Ura betekent “achter” of “verscholen” en kan daarnaast bij aikido duiden op een indirecte techniek.

Van 1 tot 100 tellen in het Japans mag dan vrij simpel zijn, kopjes koffie of pennen tellen is dat absoluut niet. De Japanners hebben namelijk voor elk object een eigen manier van tellen. Klinkt ingewikkeld? Dat is het ook. Het is enigszins te vergelijken met de Nederlandse woorden sla en chocolade. Niemand zegt “twee sla” of “drie chocolade”, het is “twee kroppen sla” en “drie repen chocolade”, en je moet maar net weten dat je sla in kroppen dient te tellen, en bijvoorbeeld broccoli in stronken. Wat te denken van tenen knoflook en partjes sinaasappel? Ook wij Nederlanders gebruiken dit soort “classificeerders” dus.

De Japanners maken er echter een sport van, en veel mensen weten zelf niet zo goed welke classificeerder zij dienen te gebruiken. Een veel bekeken spelshow heeft zelfs een ronde waarin de classificeerder van specifieke woorden geraden moet worden. Dit is zo lastig dat ze elke week nieuwe opgaven hebben!

Algemene telwoorden

Maar wat doe je dan als je niet weet welk woord te gebruiken? Dan zoek je het best passende algemene woord.

Bier telt men normaal met hai (“kelk”). Maar stel dat je dit niet weet, dan gebruik je gewoon het telwoord voor glas, glas is een langwerpig voorwerp en wordt dus met hon (“wortel”) geteld. Stel dat je dit ook niet weet, dan gebruik je een van de twee algemene telwoorden: ko (dingen die in je hand passen) of tsu (dingen die niet of nauwelijks in je hand passen).

Ko – het past in de hand

Het tellen met ko is makkelijk:

1. ikko
2. niko
3. sanko
4. etc.

Dit volgt hetzelfde patroon als kyu, voor de kyu-graden en kyo, wat we gebruiken voor klemtechnieken als ikkyo en nikyo.

Tsu – het past niet in de hand

Het tellen met tsu is een stuk lastiger. Bijna alle Japanse karakters hebben meer dan 1 uitspraak, vaak 2, soms 3. Dit geldt ook voor de cijfer-karakters. De standaard uitspraak is degene die iedereen leert: ichi, ni, san, etc., er is echter een tweede uitspraak, en het is deze uitspraak die gecombineerd wordt met tsu om een algemeen telsysteem te ontwikkelen.

Personen – beleefdheid voorop

Personen, een groep die je echt niet met ko of tsu kunt tellen in het Japans, tel je zeer onregelmatig. Als buitenlander wordt je snel iets vergeven, maar personen als een “ding” tellen wordt niet gewaardeerd. De basis ken je al, het is de onregelmatigheid die het lastig maakt. Een en twee personen tel je middels het ‘tsu systeem’, maar dan met ri in plaats van tsu. Vanaf drie personen gaat het net zoals bij ko, maar dan met nin in plaats van ko. Zie de tabel hieronder:

Cijfer	Basis	Alternatief	Dingen tellen (ko)	Dingen tellen (tsu)	Personen tellen
1	ichi	hito	ikko	hitotsu	hitori
2	ni	futa	niko	futari	futari
3	san	mi'	sanko	mittsu	sannin
4	shi	yo'	yonko	yottsu	yonnin
5	go	itsu	goko	itsutsu	gonin
6	roku	mu'	rokuko	muttsu	rokunin
7	shichi	nana	nanako	nanatsu	nananin
8	hachi	ya'	hachiko	yattsu	hachinin
9	ku	kokono	kyuuko	kokonotsu	kyuunin
10	juu	tou	juuko	tou	juunin

Nodeloos ingewikkeld? Absoluut, maar dat is het Nederlands telsysteem ook (zie begin van dit artikel), de Japanners hebben het alleen verder doorgevoerd. Daarnaast zijn de Japanners niet degene die cijfers ineens andersom lezen, zij zeggen gewoon twintig-vijf, in plaats van vijf-en-twintig. Maar is het je opgevallen hoe moeilijk het is om negen kokosnoten te bestellen in het Japans?

Geen zorgen, er wordt niet van je verwacht dat je bovenstaande allemaal weet! Dit artikel is puur bedoeld als achtergrond informatie voor geïnteresseerden.

Aikido beoefenen in je eentje is lastig. Meestal doe je dit met twee of meer, en meestal is er een vaste rolverdeling. Deze rollen worden omschreven als uke en tori (of nage, afhankelijk van de school). Deze termen zijn afgeleid van de Japanse werkwoorden voor nemen en ontvangen, maar hebben een veel bredere betekenis.

Tori

De term tori komt van toru, wat “pakken” of “nemen” betekent. Tori is de persoon die de techniek uitvoert, maar de letterlijke vertaling laat zien waarom een aantal scholen ervoor kiezen om deze rol te omschrijven als nage. Tori impliceert namelijk dat het tori is die het initiatief neemt, dat tori degene is die uke vastpakt en dit past niet altijd bij het vredelievende beeld wat wij hebben van een aikidoka, die slechts zichzelf verdedigt.
Voorstanders van de term tori halen soms het argument aan dat het pakken slaat op wat er gebeurd nadat de aanval van uke is ingezet. Of dat een goede krijger een aanval voelt aankomen en als eerste handelt, een soort preventieve reactie, waarmee tori dus inderdaad een soort initiatief neemt, maar toch verdedigend optreed.

Nage

Een veel gebruikt alternatief voor tori is de term nage, van nageru, wat “werpen” betekent. Dit is een neutralere term, die in een aantal dojo binnen en buiten Japan wordt gebruikt. Ook deze term is niet volledig correct, omdat je lang niet bij alle technieken je partner werpt. Daarnaast is nage naast “werper” ook ter vertalen als “worp”. Dit kan weer voor andere verwarringen zorgen.

Uke

Uke komt van ukeru wat in de meeste gevallen “ontvangen” betekent. Het kan tevens “hebben” of “accepteren” betekenen, of zelfs “ondergaan”. In Nederland wordt uke vaak omschreven als de aanvaller, de agressor. Het is juister om te zeggen dat uke de persoon is die de techniek ontvangt, of ondergaat, hoewel het belangrijk is uke niet een te passieve rol toe te dichten. Uke is minstens zo belangrijk in aikido als tori, uke is degene die in veel gevallen de energie geeft.

Er is veel discussie geweest, en zijn vast boekwerken geschreven, over het gebruik van tori en nage, en de rolverdeling ten opzichte van uke. De meest treffende vergelijking die ik ben tegengekomen is die van een gesprek. Tori (of nage) spreekt, en uke luistert. Echter, als uke geen contact maakt met tori, en zijn hoofd afwend, vindt er geen “goed” gesprek plaats. Uke en tori zijn twee koppen van dezelfde munt, en de een bestaat niet zonder de ander. Het is dan ook belangrijk beide rollen goed te leren uitvoeren.

Aikido is een Japanse krijgskunst, en hoewel we het in een westers land beoefenen, krijgen we wel veelvuldig te maken met de Japanse cultuur. Een belangrijk onderdeel van de Japanse cultuur zijn de hiërarchische verhoudingen. Dit gaat niet alleen over de relatie tussen leraar en leerling, of tussen baas en ondergeschikte. Er is in Japan ook een belangrijke relatie binnen een groep samenwerkende mensen. Namelijk die van Senpai* (senior) en Kohai (junior). Dit komt tot uiting op de meest veelzijdige plekken zoals school, sport en kantoor.

Het Japanse woord voor leraar, sensei, is bijna alom bekend. Een leraar is echter niets zonder leerlingen. Voor leerling zijn er meerdere woorden te vinden in het Japans, allen wat minder ingeburgerd in het westen.

Op scholen wordt meestal 生徒 [seito] (leerling) gebruikt, voor universiteiten 学生 [gakusei] (student). Traditioneel werd vaak 弟子[deshi] gebruikt. Deze term kom je dan ook geregeld tegen in de oudere (aikido) teksten. Het meest tot de verbeelding spreken de uchi-deshi, de inwonende studenten.

弟 betekent “jongere broer”, terwijl 子 “kind” betekent. 子 wordt in zeer veel combinaties gebruikt om jongere personen mee aan te duiden. De twee karakters samen betekenen een soort “leerjongen”, zoals jongens vroeger in de leer gingen bij een ambacht. Het is een woord dat vooral in de oudere (aikido) teksten wordt gebruikt.

Uchi-deshi

Het was vroeger heel normaal om leerjongens in huis te hebben wonen. Deze leerlingen werden uchi-deshi genoemd (内弟子), waar 内 binnen betekend (zelfde uchi als bij b.v. uchikaiten). Ook Osensei heeft verschillende uchi-deshi gehad. Deze uchi-deshi hielpen mee in het huishouden en het onderhoud van het huis. In ruil daarvoor kregen zij zeer veel en persoonlijke scholing in aikido, wat deze uchi-deshi tot ontzettend begaafde aikidoka maakte.

Tegenwoordig

Tegenwoordig wordt, ook bij aikido, in plaats van deshi echter meestal seito gebruikt. Dit geeft de veranderde relatie tussen leerling en leraar weer, en laat misschien wat meer ruimte over voor de vrouwelijke aanwezigheid op school. Wanneer men nu spreekt over deshi doelt men meestal op een uchi-deshi.

Ook het begrip seito is opgebouwd uit 2 karakters: sei 生 en to 徒. 生 is hetzelfde begrip als bij leraar, ook hier geeft het iets levends aan. 徒 daarentegen is een weinig voorkomend karakter. Het betekend “leeg”, of “ongevormd”.

Seito zou dus uitgelegd kunnen worden als iemand die nog ongevormd is en nog veel moet leren. In dat opzicht bijna het tegenovergestelde van sensei. Uiteindelijk maakt het niet uit of je seito bent of deshi, als je maar met plezier traint.

Sensei is een woord met meerdere betekenissen en gebruiken. Meestal wordt het gebruikt om een leraar mee aan te duiden. Hieronder enige informatie over de achtergrond van het woord in de Japanse taal en cultuur:

Het woord Sensei

Zoals vele woorden in het Japans, is sensei opgebouwd uit twee karakters (kanji): sen 先 en sei 生.  先 is het idee van voorgaand, iets dat eerder al is geweest, in het verleden plaats vond. Het wordt bijvoorbeeld gebruikt wanneer men “vorige week” wil zeggen. Iets dat eerder begonnen is, is ook verder ontwikkeld is. Daarom draagt het ook de betekenis van iets dat voorloopt, al verder is. 生 is een lastiger begrip om uit ­te leggen. Het staat voor alles wat leeft, en dus leert. Woorden als “leven”, “biologie”, “rauw” en ook “leerling” bevatten dit teken.

Het is dus iemand die al langer leeft, al langer geleerd heeft en dus al wijzer is dan jijzelf. Een sensei wordt daarom altijd met respect behandeld. Je leert immers van hem/haar, hij/zij kiest ervoor zijn/haar kennis met jou te delen en daar moet je dankbaar voor zijn. Dat betekent zeker niet dat een sensei zelf niets meer leert, of dat hij/zij niet van zijn leerlingen leert. Echter, hij/zij leert al doende, of van zijn/haar eigen sensei.

Aanspreektitel

Het woord sensei wordt in de Japanse taal niet alleen gebruikt om leraren mee aan te duiden, het is een aanspreektitel voor iedereen die beroepsmatig respect verdient. Zo wordt het in bepaalde situaties ook voor dokters gebruikt. Wanneer er meerdere leraren zijn, wordt voor de duidelijkheid de achternaam ervoor gezet. Dit is zowel in de tweede als derde persoonsvorm (wanneer er direct tegen iemand gesproken wordt, of als er over iemand gesproken wordt).

Het gebruik van sensei in de eerste persoonsvorm komt zeer weinig voor. Iemand zal zichzelf niet snel sensei noemen, in de meeste situaties zou dat impliceren dat de spreker zich beter of wijzer voelt dan de luisteraar, een situatie die natuurlijk uit den boze is.

De o’ die wij voor sensei plakken om de grondlegger van onze kunst mee aan te duiden is een beleefdheidsvorm die in het dagelijks leven vooral bij voorwerpen gebruikt wordt. Zo worden veelgebruikte voorwerpen als borden ook met o’ aangeduid. Ook de woorden voor vader en moeder beginnen met een o. Hierin zie je terug dat Japanners respect hebben voor, en zuinig zijn op, gebruiksvoorwerpen en hun ouders.

Voor meer informatie over de leraren van Aikidojo Poort, klik hier.