Aikidojo Poort

De Japan reis 2024 is weer voorbij! De afgelopen weken vertoefden Dmitri, Laura en Maarten in Japan om daar te trainen in Hombu dojo, het aikido hoofdkwartier. En natuurlijk ook om een beetje toerist te spelen. Hieronder lees je hun reisverslag.

Kun je geen genoeg krijgen van dit soort reisverslagen? Ook het verslag van de Japan reis 2020 is nog te vinden op onze website: Japanreis 2020

31 januari

Laura en Maarten zijn in het holst van de nacht opgestaan en naar Schiphol gebracht. Na een vlotte gang langs de controle zijn ze op hun vlucht naar Londen gestapt, om vanaf daar door te vliegen naar Tokyo, waar ze in de vroege ochtend aan zullen komen. Dmitri volgt een dagje later.

1 februari

Voor de ochtend voorbij is staan Laura en Maarten bepakt en bezakt te wachten op de trein naar het centrum van Tokyo. Ze dragen kilo’s aan souvenirs en 3 aikido pakken per persoon bij zich. Inchecken kan pas in de middag, dus na hun spullen in een kluisje ondergebracht te hebben gaan ze Shinjuku onveilig maken.

Shinjuku is een drukke stadswijk in het westen van Tokyo, waar onder andere het gemeentehuis, de Meiji-schrijn en hombu dojo zich bevinden. Net ten zuiden, in Shibuya, vindt men de welbekende voetgangerskruising en het station waar de hond Hachiko trouw op zijn baasje wachtte.

Vanaf het torenhoge gemeentehuis heb je (gratis!) een prachtig uitzicht over de metropool, en de Meiji-schrijn vormt een oase van rust in de verder zo gejaagde stad.

Na deze eerste toeristische activiteiten kunnen Laura en Maarten inchecken in het appartement wat hun thuis gaat zijn de komende anderhalve week, precies op tijd om de lessen van Fujimaki-sensei en Kobayashi-sensei mee te pikken.

2 februari

De wekker gaat om 5:30, na kort opfrissen en een onigiri melden Laura en Maarten zich voor de eerste les van de dag, van Dojo-cho (de achterkleinzoon van de grondlegger). Daarna volgt een les van Katsurada-sensei, waar Maarten met een van de uchi-deshi mag trainen. Zoals gebruikelijk de komende dagen is het daarna tijd voor een grote kom Gyu-don (rijst met rundvlees en ui) en een dutje van een uur of twee om het lichaam de kans te geven te herstellen.

De derde les, van Seki-sensei is een eerste weerzien, met de Italiaanse Gianfranco, die Maarten 4 jaar geleden meenam naar een onsen. Ook de vierde les, wederom van Dojo-cho, is een weerzien, dit keer met de Finse Konstas, die ook net terug is in Tokyo.

3 februari

Na de vliegende start gisteren gaan we meteen verder in hetzelfde ritme. Inmiddels is ook Dmitri gearriveerd. De dag begint wederom met les van Dojo-cho, op een overvolle mat. Helaas wordt op dit moment hombu-dojo verbouwd, wat betekent dat “de zaal” op de 3e etage niet beschikbaar is en we het met de kleinere zalen op de 2e en 4e etage moeten doen. Het goede nieuws is dat er airco-systemen komen waardoor de boel in de zomer hopelijk beter uit te houden is!

De tweede les is van Mori-sensei, die zoals altijd nadruk legt op het bewaren van de center-lijn. De twee avondlessen zijn van Sugawara sensei, en vormden het weerzien met de Duitse Guenter, die Maarten 17 jaar geleden wegwijs maakte tijdens zijn eerste bezoek aan Hombu, en nog altijd trouw in Hombu traint.

4 februari

Zondag is altijd een trage dag in Hombu-dojo, met maar twee lessen: Kanazawa-sensei en Dojo-cho. Daarna spoedden Laura en Maarten zich naar de nabijgelegen havenstad Yokohama, waar een van Maarten zijn oud klasgenoten woont, evenals haar moeder, Michiyo-san. Michiyo-san heeft enkele jaren geleden de kalligrafie voor de kamiza van de dojo gemaakt.

We worden getrakteerd op een ontzettend gezellige dag, vol lekker eten en een minder typische blik op Japan. Zo doen we onder andere de Cupnoodle-factory aan, een museum wat verteld over de geschiedenis van het bedrijf Nisshin, wat het overgrote deel van de instant-noodles ter wereld maakt. Ook vanuit de Yokohama Landmark Tower heb je een prachtig uitzicht over de stad, en in de verte zien we zelfs het gemeentehuis van Shinjuku weer liggen.

6 februari

Gisteravond begon het te sneeuwen, waardoor er de laatste les slechts 11 mensen op de mat stonden! Bijzondere ervaring en een super gave les van Yokota-Sensei. Ook betekent het sneeuw schuiven in de ochtend. Iets wat men in Japan plichtsgetrouw meteen doet. Laura komt precies op het juiste moment de dojo uit om de Ueshiba familie te assisteren en wordt daarvoor hartelijk bedankt door Dojo-cho.

Na een volle dag met lessen van Dojo-cho, Irie-sensei, Sakurai-sensei en Osawa-sensei, is het eindelijk tijd voor wat sociale activiteiten! Er is op dit moment een Duits(talig)e invasie in Hombu, met vier jongvolwassenen die voor enkele maanden zijn neergestreken in Tokyo om zichzelf in het zweet te kunnen werken. Samen met een van hen, de Duitse Vessa, gaan we traditie getrouw okonomiyaki eten en daarna door voor karaoke!

De selectie liedjes is soms wat willekeurig, maar tot vreugde van Vessa is het Duitse 99 Luftballons bijvoorbeeld gewoon te vinden. Laura en Maarten doen of ze in de keuken staan, en Dmitri gaat los op wat rock klassiekers. Hoewel in het begin onwennig komt iedereen daarna los en wordt het een heus feestje!

9 februari

We zijn een week in Hombu, en gewend aan het ritme. Maarten krijgt de kans om met de derde van de vier uchi-deshi te trainen en de lessen gaan zich vanaf nu herhalen. Er is echter een verrassing: we moeten helaas de les van Miyamoto-sensei missen, die moet naar de VS om een stage te geven. Zijn les wordt vervangen door niemand minder dan Suzuki-sensei!

Op een afgeladen en veel te kleine mat zien we hoe hij met net zoveel energie en passie les staat te geven als dat hij op een stage doet. Ontzettend gaaf om bij te zijn! Ook draaien we nog weer even een was, zodat onze pakken schoon ingepakt kunnen worden. Dit weekend hebben we een korte intermezzo voor we volgende week weer verder trainen.

12 februari

Het is niet alleen maar afzien deze reis. Na een aantal dagen hard trainen volgt er ook plezier. Dmitri, Laura en Maarten zijn de afgelopen dagen afgereisd naar het bergdropje Hakone. Het gebied rondom Hakone staat bekend om twee dingen: natuurlijke heet waterbronnen (met bijbehorende onsen – publieke baden) en een prachtig uitzicht op Fuji-san, veruit de bekendste en mooiste berg van Japan.

Wat men kan zien van Fuji-san is erg afhankelijk van het weer, en dat kan per uur verschillen. Na een eerste voorzichtige glimps tussen de wolken door, verschijnt Fuji-san op dag twee in alle overtuiging. Precies op dat moment maken we de “golden circle” – een tocht met boot, kabelbaan en kabeltrein, die een uitzicht biedt op Fuji-san dat niet te evenaren is. Ook eten we de typische in zwavelwater gekookte eieren van Owakudani, en worden Laura en Maarten geïnterviewd door een Japanse youtuber (link volgt).

De trip kwam precies precies op het moment dat de lichamen begonnen te protesteren, en dankzij het heilzame bronwater gaan Laura en Maarten morgen weer vol goede moed verder! Dmitri reist al vast verder naar het westen.

14 februari

Valentijnsdag, in Japan op geheel eigen wijze gevierd (daar schrijven we nog wel een keer over…), maar voor ons belangrijker: weer een volle trainingsdag, met lessen van onder andere Sasaki-sensei, die elk jaar naar Nederland komt, en Kuribayashi-sensei, die elk jaar naar België komt.

Onze (vele) aanwezigheid lijkt op te gaan vallen, we hoeven lang niet altijd meer te zoeken naar een partner, we worden steeds vaker benaderd door Japanners die met ons willen trainen. Ook mag Maarten twee keer uke zijn voor de leraar.

Ondertussen gebruikt Laura de tijd ook om de toeristische kant van Tokyo te bewonderen, zo bezoekt ze de keizerlijke tuinen (zie foto).

15 februari

De laatste volle dag trainen voor ons dit jaar. Na de twee ochtendlessen van Dojo-cho en Osawa-sensei eten we snel weer een grote kom Gyu-don. De bediening is voor het eerst in bijna 2 weken geëmancipeerd genoeg om te controleren dat de extra grote kom voor Maarten bestemd is, in plaats van deze routinematig voor de neus van de man te zetten.

Na de zware brunch volgt dit maal geen dutje (dat zal ons nog duur komen te staan), maar reizen we af naar TeamLab Borderless, een digitaal museum waar men met licht (en soms geluid) bijzondere ervaringen creert (zelfs de filmpjes doen het geen eer aan). Dmitri, Emma en Jeffrey bezochten dit al vier jaar geleden, en ook wij moeten toegeven dat het een onbeschrijfelijk gave ervaring is! Al zegt een beeld meer dan duizend woorden, ook het beeldmateriaal valt in het niet bij een persoonlijk bezoek.

Na TeamLab Borderless spoedden we ons terug naar Shinjuku om een hapje te eten, de pakken op te halen en af te reizen naar Shinagawa voor de laatste lessen deze reis van Kumazawa-sensei in haar eigen dojo – Sanshinkai. 4 jaar geleden begonnen we onze reis op deze manier, dit keer sluiten we het aikido deel ermee af.

18 februari

De laatste paar dagen brengen ook Laura en Maarten door in het westen, in de omgeving van Kyoto. Ze doen onder andere de bekende Fushimi-Inari schrijn aan, met haar honderden oranje poorten. Ook Ginkakuji, de zilveren pagoda, omgeven door een prachtige tuin vol weelderig mos, en het sake-museum van Gekkeikan doen zij aan. Hoewel het nog te vroeg is voor de kersenbloesem, kunnen we wel volop genieten van de pruimenbloesem die reeds in bloei staat. Pruimenbomen zijn over het algemeen wat kleiner en wat minder sprookjesachtig, maar de bloesem zelf is er niet minder om.

En daarmee komt er een einde aan de Japan reis 2024!

Op 12 augustus 2022 is Erik Louw ons helaas ontvallen. Erik was een van de aikido pioniers van Nederland en heeft een enorme invloed gehad op het aikido landschap in Nederland. Veel Nederlandse aikidoka, waaronder ook veel van de gevorderden van Aikidojo Poort, hebben onder Erik getraind. Erik was een van de eersten in Nederland die les gaf aan kinderen. Het lesgeven aan kinderen is voor hem altijd een passie gebleven. We zullen voor altijd dankbaar zijn voor het plezier, de inspiratie en de mooie momenten die Erik ons gegeven heeft en zullen elk jaar in maart, rond zijn geboortedag, stilstaan bij zijn leven.

Herdenking Erik Louw 2023

In 2023 zal de herdenking plaatsvinden op zaterdag 18 maart bij Aikidojo Poort.

De lessen zullen verzorgd worden door (oud) leerlingen, en vrienden van Erik. In 2023 zijn dit: Dick Willems, van Aikidojo Amsterdam, Johanneke Duchatteau-Bloem van Aikinokawa (Haarlem), Toni Belev van Aikidojo Amstelveen, en Trudeke Sterringa-Goverts van Kaishinkan (Rotterdam).

Er zal een simpele lunch verzorgd worden voor alle aanwezigen. De dojo is gelegen aan een plein met onder andere een supermarkt en snackbar. Ook is er een zaterdag markt waar je zelf iets kunt halen bij etenskraampjes.

Voor de herdenking vragen we een bijdrage van 10 euro per persoon. De opbrengst zal gaan naar Kika (Stichting Kinderen Kankervrij), een goed doel wat Erik altijd een warm hard toegedragen heeft.

Jo, 杖, is het Japanse woord voor staf. Binnen aikido wordt hier een stok van ongeveer 130 cm lengte mee bedoeld. Een jo heeft normaal gesproken een diameter van ongeveer twee tot drie centimeter. Deze stevige wapenstokken werden in de tijd van de samurai veel gebruikt door mensen die zich geen zwaard konden permitteren, of die geen zwaard mochten dragen.

Hoewel een stok natuurlijk een aantal zwakke punten kent ten opzichte van een zwaard, is een geoefend stokvechter niet direct kansloos in een duel. Doordat de stok langer is dan het zwaard heeft de stokvechter meer bereik. Daarnaast beschermt het gemiddelde harnas tegen steken en snijden, waardoor een zwaard minder effectief wordt. Een stok haalt de kracht uit impact, terwijl een harnas een stuk minder bescherming biedt daartegen. In het westen zie je daarom ook de ontwikkeling van wapens als de morgenster en krijgshamer. Wel is het belangrijk je te realiseren dat het in die tijd vooral de zwaardvechters waren die geoefend hadden, en dat de stokvechters het daarom nog steeds vaak af moesten leggen.

De jo is in wezen de Japanse variant van wat men in het Engels een quarterstaff noemt. Uit een boomstam haalde men vier quarterstaffs. Dat heeft niets te maken met de lengte, maar alles met de dikte. Men zaagde de stam over de lengte in vier kwarten, die daarna geschuurd werden tot een ronde staf. Dit is dan ook waar de naam quarterstaff, “kwart-staf” vandaan komt.

Kwaliteit hout

Jo zijn verkrijgbaar in verschillende kwaliteiten hout. Omdat er veel slagen mee uitgevoerd worden waarbij de jo elkaar raken, en deze ook regelmatig door de handen glijdt is het, net als bij een bokken, belangrijk een harde houtsoort te kiezen die niet splintert. Japans eiken is hiervoor ideaal. Er is zowel rood als wit eiken verkrijgbaar op de markt. De (mogelijk subjectieve) ervaring van Aikidojo Poort is dat rood eiken meer te lijden heeft onder vocht (en dus eerder krom trekt) dan wit eiken. Daarom hebben wij in de dojo alleen wit eiken.

Trainen met een Jo

Binnen aikido wordt op veel verschillende manieren geoefend met de jo:

Een aantal van de oefeningen met wapens zijn opgenomen in het curriculum voor de dan-examens. Er wordt, mede daarom, van je verwacht dat je tegen de tijd dat je examen doet je eigen wapenset hebt. Al kun je die ook in dat geval nog wel van iemand lenen.

Ken is het Japanse woord voor zwaard. Een katana is een ken, maar ook de zwaarden die wij hier in het Westen gebruikten zijn ken. Bij aikido trainen we altijd met houten zwaarden, zogeheten bokken. Bokken wordt geschreven met twee karakters: 木剣. Het eerste karakter 木 betekent boom of hout. Meestal wordt dit karakter uitgesproken als ki, zoals in kihon. In sommige samenstellingen wordt echter de uitspraak boku gebruikt. Door een rare streek van de Japanse taal wordt in sommige gevallen de lettergreep ku (en tsu) een beetje ingeslikt, waardoor de uitspraak verandert. Voor Nederlanders klinkt het dan alsof er twee medeklinkers staan. Het tweede karakter, 剣, betekent letterlijk zwaard. Het is dezelfde ken als in kendo, Japans schermen, wat dus letterlijk “de weg van het zwaard” betekent.

Typen Bokken

Bokken komen voor in vele vormen, maten en stijlen. Deze komen voort uit de vele verschillende zwaardstijlen die er beoefend worden. Afhankelijk van de situatie waar men op traint (met of zonder harnas) en welke bewegingen (steken of snijden) de nadruk krijgen in de zwaardstijl worden houten oefenzwaarden ontworpen met eigen eigenschappen (rechter, krommer, langer, korter, dikker, dunner, etc.). Voor aikido zijn er geen vaste regels welke stijl bokken je moet hebben, dit hangt sterk af van je persoonlijke voorkeur, en/of die van de leraar.

Bij Aikidojo Poort gebruiken we meestal bokken van de stijlen Katori Shinto Ryu of Yagyu Shinkage Ryu. Als je zelf een andere stijl prettig vindt staat dat je natuurlijk volledig vrij. Wat wel altijd belangrijk is, is het houtsoort waar het zwaard van gemaakt is. Net als bij een jo is het belangrijk dat het een harde houtsoort is die niet splintert. Ook hier heeft Japans eiken de voorkeur.

Trainen met een Bokken

Met een bokken worden er verschillende vormen geoefend:

Suburi – losse slagen die men individueel maakt in de lucht.

Batto-jutsu – Het snel en vloeiend trekken van het zwaard, in combinatie met een of meerdere slagen.

Kumi-tachi – zwaard-kata waar beide trainingspartners een zwaard vast hebben die reeds getrokken is, of rustig getrokken wordt.

Tachi-dori – “afnemen van een zwaard”, uke valt aan (meestal met een verticale slag), en tori voert een aikido techniek uit waarbij tori de controle over het zwaard overneemt.

Trainen met de bokken is heel goed voor je kamae (houding), ma-ai (afstand), sen (timing) en het bewust worden van de center-lijn, de kortste weg tussen jou en je tegenstander.

Een aantal van de oefeningen met wapens zijn opgenomen in het curriculum voor de dan-examens. Er wordt, mede daarom, van je verwacht dat je tegen de tijd dat je examen doet je eigen wapenset hebt. Al kun je die ook in dat geval nog wel van iemand lenen.

Een tanto is een Japans mes. Het is het kleinste wapen wat we bij aikido gebruiken. Het is vormgegeven als een kleine bokken, en heeft dus ook 1 “botte” kant (net als een keukenmes). Tanto worden alleen gebruikt als oefenwapens om tegen te verdedigen. Met een tanto kunnen verschillende aanvallen uitgevoerd worden: een steek (tsuki) of een slag (uchi), zowel verticaal als diagonaal.

De juiste manier voor uke (aanvaller) om een tanto vast te pakken hangt af van de aanval, en zelfs dan is niet iedereen het er over eens. Net zoals bij veel dingen geldt hier: let goed op en pas je aan aan wat de leraar op dat moment doet, ook als dat anders is dan je gewend bent.

Voor de meeste wapens is het advies om deze te kopen van Japans eiken, een harde houtsoort die niet splintert. Omdat een tanto nooit tegen andere tanto aanbotst is er ook geen splintergevaar. Om esthetische redenen kiezen veel aikidoka nog steeds voor een tanto van Japans eiken, maar elke houtsoort is in principe prima.

Bij Aikidojo Poort hebben we een aantal tanto in de dojo, zodat er altijd voldoende messen zijn. Er is dus geen noodzaak om er een te kopen. Toch is het slechts een kleine investering, en een tanto past makkelijk in je sporttas, dus het kost weinig moeite om hem altijd bij je te hebben. Zorg ervoor dat je tanto herkenbaar is, bij voorkeur door je naam achterop te schrijven. Het meest gebruikelijk is om dit in het Japans te doen. Laat het in dat geval over aan je leraar, want er worden veel fouten gemaakt.

Trainen met een tanto

Met een tanto wordt eigenlijk maar in een vorm geoefend:

Tanto-dori – Het afpakken van een tanto. Uke valt aan, en tori voert een aikido techniek uit waarbij tori de controle over het houten mes overneemt.

Japan kent een lange martiale geschiedenis, met als meest sprekende voorbeeld de samurai, de Japanse ridders, en hun bekendste wapen, de katana. Door de zelf-opgelegde isolatie waar Japan lange tijd in verkeerde, zijn de samurai betrekkelijk recent nog een onderdeel geweest van de Japanse maatschappij. Hierdoor zijn de sporen van de samurai duidelijker zichtbaar in Japan dan die van ridders in Europa.

Naast de katana (zwaard) gebruikten de samurai ook andere wapens, zoals yari (speer), naginata (hellebaard), en yumi (boog). In de maatschappij waren ook andere wapens gemeengoed, zoals de jo en bo (stokken van verschillende lengtes).

Veel van de moderne krijgskunsten vinden hun wortels in de eeuwenoude Japanse krijgsscholen, en het is dus niet verwonderlijk dat er ook gewapende technieken in de curricula zitten. Aikido stamt net als Judo af van Ju-Jutsu, “de zachte kunst”. In beginsel is Ju-Jutsu hetgeen samurai leerden om zichzelf te verdedigen wanneer zij ongewapend waren.

Omdat Judo zich ontwikkeld heeft tot olympische wedstrijdsport, zijn alle gewapende technieken uit het curriculum geschrapt. Bij aikido worden deze technieken juist nog wel onderwezen. Het hangt echter sterk af van de school hoeveel nadruk er ligt op de oefeningen met wapens.

Wapens binnen aikido

Er zijn 3 wapens die bij aikido gebruikt worden. Klik op de links om meer over deze wapens te lezen:

• Jo (stok)
• Bokken (zwaard)
• Tanto (mes)

Waarom?

Dan rijst de vraag “Waarom? Op straat komt er toch niemand met een zwaard achter me aan?” Waarschijnlijk niet, en een van de verklaringen is dat het traditie is, het staat nu eenmaal in het curriculum, dus oefenen zullen we het.

Echter, voor wie dat niet een geheel bevredigend antwoord is, is er een tweede, zwaarwegender argument. Er is veel te leren van het werken met een wapen. Het is bijvoorbeeld een ontzettend goede oefening in ma-ai (afstand), sen (timing), kamae (houding) en leert je nog duidelijker om geen spierkracht te gebruiken tijdens het bewegen.

Moet ik wapens kopen?

Je hoeft helemaal niets. Bij Aikidojo Poort hebben we een aantal jo, bokken en tanto in de dojo voor leden die ze zelf niet hebben. Daarentegen is een tanto een kleine investering en past deze gemakkelijk in je gewone sporttas. Veel mensen schaffen deze dus al vrij snel aan.

Wanneer je verder komt en het trainen met wapens ook een exameneis wordt (rond 1e kyu / shodan), of je veel naar stages gaat, is het gebruikelijk om ook een jo en bokken aan te schaffen. Dit heeft ook als voordeel dat je thuis kunt oefenen. Bijvoorbeeld in de tuin wanneer de zon schijnt. Op basis van persoonlijke ervaring raden we het binnenshuis oefenen af.

Het staat je vrij om zelf een jo en bokken aan te schaffen, maar je kunt ook advies vragen bij de leraar. Vaak kan deze ook nog wat korting regelen.

De kamiza is de plek in de dojo waar de foto van O’Sensei, en eventueel een kalligrafie, hangt. Andere dingen die vaak geëtaleerd staan als onderdeel van de kamiza zijn een wapenset en/of een vaas bloemen.

In beginsel heeft een kamiza echter niet meteen iets van doen met kalligrafie of bloemen. Het woord kamiza bestaat uit twee karakters: 上, kami, wat hoog of boven betekent, en 座, za, wat zetel of zitten betekent. Letterlijk betekent kamiza dus “hoge zetel”. Iets vrijer vertaald zou je kunnen zeggen “erezetel”. Net zoals op veel andere vlakken heeft deze hiërarchische verhouding een plekje in het bewustzijn van elke Japanner.

Wanneer een groep Japanners een ruimte betreed gaan ze volgens een vast patroon zitten. De “beste”, meest eervolle, plaats is het verst bij de deur vandaan. De deur brengt immers kou, en vroeger ook gevaar. De minst eervolle plaats is direct bij de deur, in de kou. Dit is ook de eerste persoon die moet proberen binnenkomend gevaar te stoppen.

In een sociaal gezelschap is deze erezetel gereserveerd voor de eregast, of de hoogste in rang. Voor wie dit vreemd klinkt: denk aan de stoel aan het hoofd van de tafel, met het verschil dat dit soort dingen in Japan net nog wat meer leven.

In traditioneel ingerichte ruimtes is er tegenover de ingang een soort inham in de muur, de tokonoma, waar kunst geëtaleerd wordt, meestal een kalligrafie. Dit is echter ook de plek waar de kamiza zich bevindt. Langzaamaan zijn deze twee concepten dus met elkaar verbonden geraakt. Binnen aikido staat O’Sensei uiteraard in het hoogste aanzien, en het is dus niet vreemd dat ook zijn portret wordt opgehangen bij de kamiza.

De kamiza kan nooit op dezelfde muur als de deur zitten. Als een architect het gebouw ontwerpt zal deze er juist meestal voor kiezen om te zorgen dat de muur tegenover de deur geschikt is voor een kamiza. Ook links van de deur (zoals bij Aikidojo Poort) is een populaire optie. Dit betekent dat de meest gevorderde leerlingen het verste bij de deur vandaan zitten. Minder gebruikelijk is dat de kamiza op de rechter muur zit, wat je onder andere in Hombu Dojo ziet. Een mogelijke beweegreden hiervoor kan zijn geweest dat men juist wilde voorkomen dat mensen op hierarchische volgorde gaan zitten. Met het steeds wisselende publiek in de Hombu Dojo zou dat zelfs in Japan voor chaos kunnen zorgen.

Met de kamiza zijn een aantal etiquette gemoeid. Zo is het onbeleefd om vlak voor de kamiza langs te lopen, of om met je rug naar de kamiza te wachten. Waar mogelijk is het beter om je aan een van de andere randen te positioneren. Is de mat zo groot dat dit niet lukt, draai je dan onder een hoek van 45 graden naar de kamiza toe. Verder is het netjes om bij het betreden en verlaten van de mat te groeten naar de kamiza.

Veel van de etiquette regels hebben een duidelijk relatie met veiligheid. Soms is dit verband niet zo duidelijk, en soms is het verband er niet. Toch is het belangrijk om de hoogte te zijn van deze basis regels en je best te doen ze na te leven. Zo kom je goed voor de dag, zowel in je eigen dojo maar vooral ook wanneer je ergens op bezoek gaat.

Shodo is de kunst van kalligrafie. Do is dezelfde Do als in bijvoorbeeld Aikido, en betekent “de weg van” of “de weg naar”. Sho betekent “schrijven”. Letterlijk betekent Shodo dus “de weg van het schrijven”. Je zou het ook vrij kunnen vertalen als “de weg van de pen”, en met het eeuwenoud gezegde “de pen machtiger is dan het zwaard” in je achterhoofd is dat niet eens een gek idee.

Klassieke Japanse Kunst

Shodo is geen budo, maar net als Chado (thee ceremonie) en Kado (bloemschik kunst) bevat de naam de uitgang Do en behoort het tot de klassieke Japanse kunsten. Net als bij Budo heeft Shodo een graderingssysteem met verschillende Dan-graden. Voor de westerling die Dan-graden, en de bijbehorende zwarte banden, associeert met krijgskunst klinkt dit misschien vreemd, maar het Dan-graden systeem is redelijk gemeengoed in Japan.
In tegenstelling tot Chado en Kado wordt Shodo ook onderwezen op school. Vaak is het een keuzevak en zijn andere opties muziek of schilderen. Bij Shodo leer je je eigen inkt maken door een blok te schuren en water toe te voegen. Ook leer je de karakteristieke schrijfmethode van Shodo: alleen de kwast maakt contact met het papier, je arm zweeft boven tafel en maakt nergens contact.

Stijlverschillen

Er zijn veel verschillende Shodo scholen met allen subtiel andere stijlen. In grote lijnen zijn er een aantal universele klassen schrift (denk aan italic versus normaal schrift), de verschillende scholen voegen hier dus hun eigen inzichten aan toe:

• Tensho (zegelschrift): een van de oudste vormen, wordt vooral nog gebruikt voor stempels (de rode inkt aan de zijkant van een kalligrafie). Kenmerkt zich door lange, dunne en ronde lijnen. Karakters zijn niet altijd even goed te herkennen.
• Reisho (klerkschrift): oude vorm, vervanger van het zegelschrift. Kenmerkt zich door lange, dunne en rechte, lijnen. Karakters zijn herkenbaar.Kaisho (blokschrift): standaard vorm, zelfde stijl als je op de computer gebruikt. Japans equivalent van blokletters. Karakters zijn heel duidelijk herkenbaar.
• Gyousho (semi-cursief): veelgebruikte vorm, Japans equivalent van schoolschrift. Zelfde structuur als het blokschrift, maar vloeiender. Karakters zijn herkenbaar.
• Sousho (cursief): artistieke, vrije, vorm, karakters zijn niet altijd even goed te herkennen.

Shodo en Budo

Shodo heeft een lange gedeelde geschiedenis met Budo. Vroeger waren de Samurai bij uitstek degenen die konden schrijven en zich bezighielden met de administratie in het feodale systeem. Tegenwoordig beperken de verhoudingen zich tot een gedeeld graderingssysteem en de aanwezigheid van een kalligrafie in bijna elke Dojo. De kalligrafie hangt bij de kamiza. De prachtige kalligrafie van Aikidojo Poort is gemaakt door een Shodo beoefenaar, Noda Michiyo, de moeder van een oud-klasgenoot van de hoofdleraar, Maarten.

Japan staat bekend om haar thee ceremonie. Naast de historie van de samurai en de high-tech wereld van de metropolen, is de Japanse thee ceremonie misschien wel een van de meest tot de verbeelding sprekende onderdelen van de Japanse cultuur. De thee ceremonie is zo belangrijk dat het een eigen naam heeft, chado – de weg van de thee.

Bij chado leert men matcha aan te maken. Scroll naar beneden voor de specifieke instructies voor het aanmaken van thee. Er bestaat ook zoiets als senchado, waar men leert thee aan te maken met blaadjes.

Klassieke Japanse kunst

Chado behoort, net als shodo (kalligrafie kunst) en kado (bloemschikkunst) tot de traditionele Japanse kunsten. Er zijn veel parallellen te trekken binnen deze kunsten en ook bijvoorbeeld naar krijgskunst. Chado, shodo en kado bevatten net als budo de uitgang do – de weg van, en daar houden de overeenkomsten niet op. Het zijn allemaal levenslange studies en er wordt gebruik gemaakt van het dan-graden systeem.

De vier belangrijkste principes van chado zijn: harmonie, respect, puurheid en rust. Vier principes die ook een zeer belangrijke rol spelen binnen aikido.

Etiquette

Typisch aan de Japanse kunsten is dat er veel nadruk ligt op het strikt naleven van tradities en etiquette. Op het eerste oog zijn deze regels omslachtig, maar als je goed kijkt is er vaak een gegronde reden om iets niet op de meest voor de hand liggende manier te doen.

De regels van chado hebben betrekking op alle facetten van de thee ceremonie:

• De ruimte – ingericht met Japanse rieten matten, tatami, volgens een vast patroon
• Kalligrafie – bijpassend bij het seizoen en de gelegenheid
• Kleding – in kimono, voor mannen eventueel met hakama
• Gerei – soms eeuwenoud en onbetaalbaar
• Handelingen

Er zijn speciale chado scholen. Veel mensen leren chado echter op school of de universiteit in een theeclub. Het leerproces gaat heel ouderwets. Nieuwe leerlingen beginnen met het observeren van ervarener leerlingen. De eerste acties die ze leren uitvoeren zijn simpele dingen als deuren open en dicht doen.

Net als tijdens de aikidoles zijn veel leraren tegen het maken van aantekeningen. Naderhand aantekeningen maken is natuurlijk geen bezwaar. Echter, tijdens de les of training is het goed om gefocust te observeren en eventueel na te doen.

Matcha aanmaken

Er zijn verschillende voorschriften en gebruiken gemoeid met het aanmaken van matcha. Hier volgt de basis bereiding zoals je dat thuis ook kunt doen.

• Zeef de matcha indien deze klontjes bevat. Men gebruikt hier meestal een metalen zeef en een houten lepel of steentje voor.
• Doe ongeveer 2 gram matcha in de chawan (thee kopje), traditioneel met een chashaku – bamboe lepeltje (1 schepje = 1 gram)
• Voeg heet water toe, ongeveer 75 ml. Iedereen heeft een andere mening over de temperatuur, en dit verschilt soms per thee, maar zeker niet heter dan 90 graden, sommige mensen prefereren zelfs 70 graden.
• Mix het voorzichtig maar grondig. Traditioneel met een bamboe mixer. Er mag geen onopgelost poeder achterblijven.

Een van de bekendste en grootste export producten in Japan is thee. Veel mensen denken hierbij aan groene thee, of soms iets specifieker, matcha. Maar er zijn veel verschillende soorten Japanse thee. In dit artikel kun je meer lezen over al deze verschillende soorten thee.

Thee plant

Je zou denken dat er verschillende thee planten zijn, met verschillende kleurtjes bladeren die verschillende thee soorten leveren. Dit is echter niet hoe het werkt. Bijna alle thee soorten komen van dezelfde soort: de theeplant. Hoewel deze plant haar oorsprong vindt in Zuid-Oost Azië, wordt deze tegenwoordig over heel de wereld verbouwd.

Hoewel er maar een thee plant is, en het type thee wordt bepaald door de bewerkingsmethode, zijn er natuurlijk wel verschillen binnen een thee type. Dit kan afhangen van subtiele verschillen in de versie van de plant die verbouwd wordt, de grond of het klimaat. Een van de oudste, en nog steeds een van de beste, regio’s voor de productie van Japanse thee is Uji, een regio net ten zuiden van Kyoto.

Zwarte thee

Van oudsher is zwarte thee de bekendste en meest populaire vorm van thee in de westerse wereld. Het werd vanuit India door de Britten naar Engeland gebracht. De populariteit van deze specifieke thee soort had er waarschijnlijk iets mee te maken dat deze lang houdbaar is. Dit was een belangrijk voordeel in de tijd dat de goederen enkele maanden op zee vervoerd moesten worden.

Na het oogsten worden de blaadjes geoxideerd (een proces wat ten onrechte ook fermenteren wordt genoemd) en daarna gedroogd. De oxidatie zorgt voor de sterke smaak die zwarte thee van zichzelf heeft. Wij noemen de thee zwart in verband met de kleur van de blaadjes. Daarnaast zijn er verschillende gebieden waar thee vandaan kan komen, welke hun naam dan lenen aan de thee. Bekend zijn onder andere Darjeeling in India en Ceylon thee uit Sri Lanka (Ceylon is de ouderwetse naam voor Sri Lanka).

In veel Aziatische landen staat deze thee bekend als “rode thee” in verband met de kleur van de vloeistof. Dit is ook in Japan het geval, waar de thee kocha heet. Met rode thee wordt in het westen vaak rooibos bedoeld, daarover later meer. Hoewel kocha ontzettend populair is als drank wordt zwarte thee nauwelijks geproduceerd in Japan. Dit heeft er waarschijnlijk mee te maken dat je goede zwarte thee kunt maken van matige theeblaadjes. De Japanse thee bladeren zijn wat dat betreft van een te hoge kwaliteit en worden daarom alleen voor groene thee gebruikt.

Oolongcha

Letterlijk “zwarte draak thee”. Is eigenlijk geen Japanse thee soort, maar Chinees. Is vergeleken bij zwarte thee licht geoxideerd. De blaadjes vormen zwarte sliertjes, wat waarschijnlijk de naam verklaart. In de oosterse mythologie is een draak meer slangvormig met poten, en kennelijk deden de slierten blaadjes hieraan denken. Is behoorlijk populair in Japan. Heeft een wat fruitige smaak.

Witte thee

Aan het andere uiterste van het spectrum vinden we witte thee. Witte thee staat erom bekend dat het bijna geen behandeling ondergaat. Welke behandeling het wèl ondergaat zijn de meningen over verdeeld. De consensus is dat het om uiterst jonge blaadjes gaat (soms zelfs de ongeopende bladknoppen), welke enkel gedroogd worden.
De resulterende thee drank is licht gelig en smaakt bloemig. De thee is kostbaar en zeker in het westen zeldzaam. Het wordt vooral in China verbouwd en behoort niet tot het standaard Japanse thee assortiment.

Groene thee

Groene thee zit qua bewerking tussen zwarte en witte thee in. Het is verreweg de meest populaire Japanse thee in binnen en buitenland. Officieel heet de thee in het Japans ryokucha, letterlijk “groene thee”. In de praktijk spreekt men echter meestal over ocha (o is hierbij hetzelfde eervolle voorzetsel als bij bijvoorbeeld O’Sensei). Groene thee wordt gemaakt door de jonge bladeren na het plukken te verhitten.

Japanse groene thee wordt gestoomd en is daardoor iets zoeter en “grassiger”. Chinese groene thee wordt verhit in een pan. Na het verhitten worden de blaadjes gedroogd en “gerold” tot de vorm die wij kopen in de winkel. In de loop der jaren zijn er veel gezondheidsclaims gedaan over de werking van groene thee, onder andere dankzij het hoge aantal anti-oxidanten. Het beeld van groene thee als gezonde drank is niet in de laatste plaats ontstaan omdat Japanners betrekkelijk gezond oud worden. Er is tot op heden geen bewijs gevonden voor deze claims, al zijn er wel bemoedigende onderzoeksresultaten. Het ontbreken van hard bewijs is misschien wel het grote aantal verschillende soorten Japanse thee. Wat in ieder geval duidelijk is, is dat het niet-drinken van fris en andere zoete dranken gezond is. En dat wordt een stuk makkelijker wanneer je beschikt over lekkere thee.

Er zijn zoveel verschillende soorten groene thee dat dit een artikel op zich zou kunnen zijn, maar hieronder staan de meest populaire uitgelegd.

Verschillende kwaliteiten groene thee

Gyokuro – “jade dauw” – De duurste Japanse thee soort. De laatste drie weken voor de oogst worden de blaadjes in de schaduw gehouden, waardoor de thee extra zoet wordt. In principe is deze thee handgeplukt. Daarna wordt de thee, net als alle andere soorten, opgerold. De naam duidt op de vaal groene kleur van de drank.

Kabuse – “bedekte thee” – Lijkt op Gyokuro, maar de thee planten worden korter in de schaduw gehouden, meestal slechts een week. Daarmee is de thee makkelijker te produceren dan Gyokuro en wat betaalbaarder. Ook deze thee is meestal handgeplukt. De thee smaakt wat milder dan de normale sencha.

Sencha – “gebraden thee” – Met afstand de populairste Japanse thee soort. Vaak machinaal geproduceerd, wat met de Japanse kwaliteitsstandaard bepaald geen ramp is. De thee planten kunnen 3 tot zelfs 4 keer per jaar geoogst worden, wat zorgt voor een kwaliteitsverschil binnen de categorie sencha. Door het oppotten van voedingsstoffen in de winter zijn de eerste blaadjes het beste, deze heten shincha (“nieuwe thee”), de thee die daarna geoogst wordt wordt aangeduid als ~bancha (“~e oogst thee”).

Bewerkte groene thee

Hoewel alle groene thee bewerkt is, zijn sommige thee soorten meer bewerkt dan andere. Dit maakt ze niet perse minder, maar geeft ze wel andere eigenschappen.

Kukicha – “twijg thee” – Een specifiek soort sencha waarbij vooral de twijgjes in het thee water belanden. Heeft een extra frisse, grassige smaak. Opvallend is dat deze thee soort onderdeel is van de macrobiotische dieetvoorschriften.

Houjicha – “geroosterder thee” – Is precies dat – geroosterde groene thee blaadjes. Door het lage cafeïne gehalte wat bereikt wordt tijdens het roosteren is het een erg populaire Japanse thee soort voor ouderen en kinderen. Ook wordt het veel gedronken laat op de avond. Omdat de kwaliteit van de blaadjes minder uitmaakt wordt hier vaak de laatste oogst voor gebruikt. Kan ook gemaakt worden met de twijgjes, net als bij kukicha. Heeft een zoetige, caramel-achtige smaak.

Genmaicha – “zilvervliesrijst thee” – Allemansvriend onder de Japanse thee. Wordt gemaakt door geroosterde zilvervliesrijst (bijna overal ter wereld bekend als “bruine rijst”) toe te voegen aan sencha blaadjes. Door de rijst bevat het iets meer calorieën en voedingsstoffen dan gewone thee en wordt daarom vaak gedronken om vasten periodes te overbruggen. Heeft een warme, notige, smaak.

Matcha

De meest unieke thee op de lijst en misschien wel ter wereld. Waar de andere Japanse thee soorten worden gemaakt door het laten trekken van theeblaadjes in heet water, wordt matcha gemaakt met een poeder. Matcha betekent dan ook letterlijk “poeder thee”.

Matcha begint als Gyokuro – thee die minstens 3 weken in schaduw gegroeid heeft. De thee wordt echter niet opgerold maar los te drogen gelegd. Het resultaat noemt men Tencha – “te malen thee”. Daarna worden de nerven en stammetjes verwijderd en worden de blaadjes met stenen vermalen tot matcha poeder.

Traditioneel wordt matcha gebruikt in een Japanse thee ceremonie. Al snel had men door dat het ook lekker was om het te mengen met andere voedingsmiddelen – mochi (cake van rijst met een hoog glutengehalte) en soba (boekweit noedels). Toen ijs aan populariteit won in Japan was ook dat een logische partner. Tegenwoordig kun je zo’n beetje alles vinden in matcha smaak, zoals chocolade en andere snoepjes. Over het aanmaken van matcha kun je meer lezen op onze pagina over de Japanse theeceremonie.

Rooibos thee

Eigenlijk geen echte thee, maar vanwege de populariteit (ook in Japan) toch maar op de lijst. Wordt van een heel andere plant gemaakt, maar met een vergelijkbaar productieproces als bij de andere theesoorten. Veruit de meeste rooibos thee is geoxideerd net als zwarte thee, maar er bestaat ook een soort “groene rooibos thee”, welke niet geoxideerd is. Rooibos thee heeft een warme, aardse smaak.

Hoewel thee haar oorsprong niet vindt in Japan, hebben de Japanners thee wel tot een eigen, ongekende, hoogte weten te brengen. De Japanse thee cultuur is uitgebreid en overal terug te vinden in Japan. Hopelijk vinden ook de minder bekende Japanse thee soorten snel hun weg naar Nederland, zodat iedereen ervan kan genieten.