Het meest bekende Japanse woord voor leraar is sensei, vergelijkbaar met het Chinese shifu. Sensei is een algemene titel voor een leraar (of bijvoorbeeld een arts). Het wordt tevens gebruikt als aanspreektitel als men tegen een leraar praat. Er zijn binnen aikido echter veel meer woorden die gebruikt worden om leraren mee aan te duiden, zoals shihan. De meeste andere woorden worden daarentegen zelden gebruikt als aanspreektitel.
Dit is vergelijkbaar met een (basis)school hier in Nederland, waar je tegen alle mannelijke docenten “meester” zegt. Ook de directeur spreek je aan met “meester”. Wanneer je het over de directeur hebt noem je hem ineens wel directeur.
Hieronder bespreken we een aantal bekende Japanse termen:
Shihan
Naast sensei is shihan waarschijnlijk het meest gebruikte Japanse woord voor leraar in het westen. Vrij vertaald betekent het “groot meester”, maar het wordt ook wel eens vertaald als “leraar van leraren”. Het wordt namelijk geschreven met de Japanse karakters 師範.
師, shi, is een Japans karakter wat zoveel betekent als “leraar” of “mentor”, en wordt ook gebruikt voor religieus leiders. Het karakter 範, han, betekent “voorbeeld”, 師範 betekent dus een “voorbeeld voor leraren”.
Shihan is een eretitel die binnen aikido in Japan vooral gebruikt wordt voor leraren van hombu dojo die ten minste 6e dan hebben. Buiten Japan wordt de titel gegeven aan leraren die al een aantal jaar minstens 6e dan hebben en daarnaast aan het hoofd staan van een organisatie zoals een bond of sectie. Aikidojo Poort is aangesloten bij de sectie Aikido Kenshukai Nederland (AKN), de shihan van de AKN is Aad Thijs.
Shidoin en shidosha
Shidoin (指導員) en shidosha (指導者) bestaan beide uit drie karakters en betekenen nagenoeg hetzelfde. Het eerste karakter, 指, shi, betekent zowel “vinger” als “aanwijzen” of “aanwijzing”. Het tweede karakter, 導, dou, betekent “leiden” of “gidsen”. De betekenis van de samenstelling van deze twee tekens is voor de hand liggend: “instructie”.
Het derde karakter maakt het subtiele verschil tussen de twee termen. 者, sha, betekent letterlijk “persoon”, en kennen we in het westen van het woord 芸者, geisha, letterlijk “kunst-persoon”. 員, in, betekent letterlijk “lid”, en wordt gebruikt in constructies zoals “clublid” of “staflid”.
In het dagelijks leven wordt de term shidosha iets vaker gebruikt, vergelijkbaar met de Nederlandse term “instructeur”. Binnen aikido gebruikt men eigenlijk uitsluitend shidoin. Shidoin impliceert dat men als leraar deel is van een grotere organisatie.
Aangezien shihan en shidoin allebei een titel voor een leraar is, en allebei beginnen met shi, zou je denken dat het karakter shi in beide gevallen hetzelfde is. Dit is dus niet het geval, en puur toeval. Dergelijke eigenaardigheden zijn geen zeldzaamheid in de Japanse taal.
Fukushidoin
Fuku (副) betekent assistent, of vervanger, en wordt in samenstellingen gebruikt op de manier dat wij “vice” gebruiken. De betekenis van fukushidoin 副指導員 is daarmee meteen helder: het is een “assistent leraar” of “vervangend leraar”.