Shodo is de kunst van kalligrafie. Do is dezelfde Do als in bijvoorbeeld Aikido, en betekent “de weg van” of “de weg naar”. Sho betekent “schrijven”. Letterlijk betekent Shodo dus “de weg van het schrijven”. Je zou het ook vrij kunnen vertalen als “de weg van de pen”, en met het eeuwenoud gezegde “de pen machtiger is dan het zwaard” in je achterhoofd is dat niet eens een gek idee.
Klassieke Japanse Kunst
Kanji in blokschrift
Shodo is geen budo, maar net als Chado (thee ceremonie) en Kado (bloemschik kunst) bevat de naam de uitgang Do en behoort het tot de klassieke Japanse kunsten. Net als bij Budo heeft Shodo een graderingssysteem met verschillende Dan-graden. Voor de westerling die Dan-graden, en de bijbehorende zwarte banden, associeert met krijgskunst klinkt dit misschien vreemd, maar het Dan-graden systeem is redelijk gemeengoed in Japan. In tegenstelling tot Chado en Kado wordt Shodo ook onderwezen op school. Vaak is het een keuzevak en zijn andere opties muziek of schilderen. Bij Shodo leer je je eigen inkt maken door een blok te schuren en water toe te voegen. Ook leer je de karakteristieke schrijfmethode van Shodo: alleen de kwast maakt contact met het papier, je arm zweeft boven tafel en maakt nergens contact.
Stijlverschillen
Er zijn veel verschillende Shodo scholen met allen subtiel andere stijlen. In grote lijnen zijn er een aantal universele klassen schrift (denk aan italic versus normaal schrift), de verschillende scholen voegen hier dus hun eigen inzichten aan toe:
Tensho (zegelschrift): een van de oudste vormen, wordt vooral nog gebruikt voor stempels (de rode inkt aan de zijkant van een kalligrafie). Kenmerkt zich door lange, dunne en ronde lijnen. Karakters zijn niet altijd even goed te herkennen.
Reisho (klerkschrift): oude vorm, vervanger van het zegelschrift. Kenmerkt zich door lange, dunne en rechte, lijnen. Karakters zijn herkenbaar.Kaisho (blokschrift): standaard vorm, zelfde stijl als je op de computer gebruikt. Japans equivalent van blokletters. Karakters zijn heel duidelijk herkenbaar.
Gyousho (semi-cursief): veelgebruikte vorm, Japans equivalent van schoolschrift. Zelfde structuur als het blokschrift, maar vloeiender. Karakters zijn herkenbaar.
Sousho (cursief): artistieke, vrije, vorm, karakters zijn niet altijd even goed te herkennen.
Shodo en Budo
De Kamiza van Aikidojo Poort, in semi-cursief
Shodo heeft een lange gedeelde geschiedenis met Budo. Vroeger waren de Samurai bij uitstek degenen die konden schrijven en zich bezighielden met de administratie in het feodale systeem. Tegenwoordig beperken de verhoudingen zich tot een gedeeld graderingssysteem en de aanwezigheid van een kalligrafie in bijna elke Dojo. De kalligrafie hangt bij de kamiza. De prachtige kalligrafie van Aikidojo Poort is gemaakt door een Shodo beoefenaar, Noda Michiyo, de moeder van een oud-klasgenoot van de hoofdleraar, Maarten.
Japan staat bekend om haar thee ceremonie. Naast de historie van de samurai en de high-tech wereld van de metropolen, is de Japanse thee ceremonie misschien wel een van de meest tot de verbeelding sprekende onderdelen van de Japanse cultuur. De thee ceremonie is zo belangrijk dat het een eigen naam heeft, chado – de weg van de thee.
Bij chado leert men matcha aan te maken. Scroll naar beneden voor de specifieke instructies voor het aanmaken van thee. Er bestaat ook zoiets als senchado, waar men leert thee aan te maken met blaadjes.
Klassieke Japanse kunst
Chado behoort, net als shodo (kalligrafie kunst) en kado (bloemschikkunst) tot de traditionele Japanse kunsten. Er zijn veel parallellen te trekken binnen deze kunsten en ook bijvoorbeeld naar krijgskunst. Chado, shodo en kado bevatten net als budo de uitgang do – de weg van, en daar houden de overeenkomsten niet op. Het zijn allemaal levenslange studies en er wordt gebruik gemaakt van het dan-graden systeem.
De vier belangrijkste principes van chado zijn: harmonie, respect, puurheid en rust. Vier principes die ook een zeer belangrijke rol spelen binnen aikido.
Etiquette
Typisch aan de Japanse kunsten is dat er veel nadruk ligt op het strikt naleven van tradities en etiquette. Op het eerste oog zijn deze regels omslachtig, maar als je goed kijkt is er vaak een gegronde reden om iets niet op de meest voor de hand liggende manier te doen.
De regels van chado hebben betrekking op alle facetten van de thee ceremonie:
De ruimte – ingericht met Japanse rieten matten, tatami, volgens een vast patroon
Kalligrafie – bijpassend bij het seizoen en de gelegenheid
Kleding – in kimono, voor mannen eventueel met hakama
Gerei – soms eeuwenoud en onbetaalbaar
Handelingen
Er zijn speciale chado scholen. Veel mensen leren chado echter op school of de universiteit in een theeclub. Het leerproces gaat heel ouderwets. Nieuwe leerlingen beginnen met het observeren van ervarener leerlingen. De eerste acties die ze leren uitvoeren zijn simpele dingen als deuren open en dicht doen.
Net als tijdens de aikidoles zijn veel leraren tegen het maken van aantekeningen. Naderhand aantekeningen maken is natuurlijk geen bezwaar. Echter, tijdens de les of training is het goed om gefocust te observeren en eventueel na te doen.
Matcha aanmaken
Er zijn verschillende voorschriften en gebruiken gemoeid met het aanmaken van matcha. Hier volgt de basis bereiding zoals je dat thuis ook kunt doen.
Zeef de matcha indien deze klontjes bevat. Men gebruikt hier meestal een metalen zeef en een houten lepel of steentje voor.
Doe ongeveer 2 gram matcha in de chawan (thee kopje), traditioneel met een chashaku – bamboe lepeltje (1 schepje = 1 gram)
Voeg heet water toe, ongeveer 75 ml. Iedereen heeft een andere mening over de temperatuur, en dit verschilt soms per thee, maar zeker niet heter dan 90 graden, sommige mensen prefereren zelfs 70 graden.
Mix het voorzichtig maar grondig. Traditioneel met een bamboe mixer. Er mag geen onopgelost poeder achterblijven.
Een van de bekendste en grootste export producten in Japan is thee. Veel mensen denken hierbij aan groene thee, of soms iets specifieker, matcha. Maar er zijn veel verschillende soorten Japanse thee. In dit artikel kun je meer lezen over al deze verschillende soorten thee.
Thee plant
Je zou denken dat er verschillende thee planten zijn, met verschillende kleurtjes bladeren die verschillende thee soorten leveren. Dit is echter niet hoe het werkt. Bijna alle thee soorten komen van dezelfde soort: de theeplant. Hoewel deze plant haar oorsprong vindt in Zuid-Oost Azië, wordt deze tegenwoordig over heel de wereld verbouwd.
Hoewel er maar een thee plant is, en het type thee wordt bepaald door de bewerkingsmethode, zijn er natuurlijk wel verschillen binnen een thee type. Dit kan afhangen van subtiele verschillen in de versie van de plant die verbouwd wordt, de grond of het klimaat. Een van de oudste, en nog steeds een van de beste, regio’s voor de productie van Japanse thee is Uji, een regio net ten zuiden van Kyoto.
Zwarte thee
Zwarte thee blaadjes
Van oudsher is zwarte thee de bekendste en meest populaire vorm van thee in de westerse wereld. Het werd vanuit India door de Britten naar Engeland gebracht. De populariteit van deze specifieke thee soort had er waarschijnlijk iets mee te maken dat deze lang houdbaar is. Dit was een belangrijk voordeel in de tijd dat de goederen enkele maanden op zee vervoerd moesten worden.
Na het oogsten worden de blaadjes geoxideerd (een proces wat ten onrechte ook fermenteren wordt genoemd) en daarna gedroogd. De oxidatie zorgt voor de sterke smaak die zwarte thee van zichzelf heeft. Wij noemen de thee zwart in verband met de kleur van de blaadjes. Daarnaast zijn er verschillende gebieden waar thee vandaan kan komen, welke hun naam dan lenen aan de thee. Bekend zijn onder andere Darjeeling in India en Ceylon thee uit Sri Lanka (Ceylon is de ouderwetse naam voor Sri Lanka).
In veel Aziatische landen staat deze thee bekend als “rode thee” in verband met de kleur van de vloeistof. Dit is ook in Japan het geval, waar de thee kocha heet. Met rode thee wordt in het westen vaak rooibos bedoeld, daarover later meer. Hoewel kocha ontzettend populair is als drank wordt zwarte thee nauwelijks geproduceerd in Japan. Dit heeft er waarschijnlijk mee te maken dat je goede zwarte thee kunt maken van matige theeblaadjes. De Japanse thee bladeren zijn wat dat betreft van een te hoge kwaliteit en worden daarom alleen voor groene thee gebruikt.
Oolongcha
Oolong thee blaadjes
Letterlijk “zwarte draak thee”. Is eigenlijk geen Japanse thee soort, maar Chinees. Is vergeleken bij zwarte thee licht geoxideerd. De blaadjes vormen zwarte sliertjes, wat waarschijnlijk de naam verklaart. In de oosterse mythologie is een draak meer slangvormig met poten, en kennelijk deden de slierten blaadjes hieraan denken. Is behoorlijk populair in Japan. Heeft een wat fruitige smaak.
Witte thee
Witte thee blaadjes
Aan het andere uiterste van het spectrum vinden we witte thee. Witte thee staat erom bekend dat het bijna geen behandeling ondergaat. Welke behandeling het wèl ondergaat zijn de meningen over verdeeld. De consensus is dat het om uiterst jonge blaadjes gaat (soms zelfs de ongeopende bladknoppen), welke enkel gedroogd worden. De resulterende thee drank is licht gelig en smaakt bloemig. De thee is kostbaar en zeker in het westen zeldzaam. Het wordt vooral in China verbouwd en behoort niet tot het standaard Japanse thee assortiment.
Groene thee
Groene thee zit qua bewerking tussen zwarte en witte thee in. Het is verreweg de meest populaire Japanse thee in binnen en buitenland. Officieel heet de thee in het Japans ryokucha, letterlijk “groene thee”. In de praktijk spreekt men echter meestal over ocha (o is hierbij hetzelfde eervolle voorzetsel als bij bijvoorbeeld O’Sensei). Groene thee wordt gemaakt door de jonge bladeren na het plukken te verhitten.
Groene thee blaadjes
Japanse groene thee wordt gestoomd en is daardoor iets zoeter en “grassiger”. Chinese groene thee wordt verhit in een pan. Na het verhitten worden de blaadjes gedroogd en “gerold” tot de vorm die wij kopen in de winkel. In de loop der jaren zijn er veel gezondheidsclaims gedaan over de werking van groene thee, onder andere dankzij het hoge aantal anti-oxidanten. Het beeld van groene thee als gezonde drank is niet in de laatste plaats ontstaan omdat Japanners betrekkelijk gezond oud worden. Er is tot op heden geen bewijs gevonden voor deze claims, al zijn er wel bemoedigende onderzoeksresultaten. Het ontbreken van hard bewijs is misschien wel het grote aantal verschillende soorten Japanse thee. Wat in ieder geval duidelijk is, is dat het niet-drinken van fris en andere zoete dranken gezond is. En dat wordt een stuk makkelijker wanneer je beschikt over lekkere thee.
Er zijn zoveel verschillende soorten groene thee dat dit een artikel op zich zou kunnen zijn, maar hieronder staan de meest populaire uitgelegd.
Verschillende kwaliteiten groene thee
Gyokuro – “jade dauw” – De duurste Japanse thee soort. De laatste drie weken voor de oogst worden de blaadjes in de schaduw gehouden, waardoor de thee extra zoet wordt. In principe is deze thee handgeplukt. Daarna wordt de thee, net als alle andere soorten, opgerold. De naam duidt op de vaal groene kleur van de drank.
Kabuse – “bedekte thee” – Lijkt op Gyokuro, maar de thee planten worden korter in de schaduw gehouden, meestal slechts een week. Daarmee is de thee makkelijker te produceren dan Gyokuro en wat betaalbaarder. Ook deze thee is meestal handgeplukt. De thee smaakt wat milder dan de normale sencha.
Sencha – “gebraden thee” – Met afstand de populairste Japanse thee soort. Vaak machinaal geproduceerd, wat met de Japanse kwaliteitsstandaard bepaald geen ramp is. De thee planten kunnen 3 tot zelfs 4 keer per jaar geoogst worden, wat zorgt voor een kwaliteitsverschil binnen de categorie sencha. Door het oppotten van voedingsstoffen in de winter zijn de eerste blaadjes het beste, deze heten shincha (“nieuwe thee”), de thee die daarna geoogst wordt wordt aangeduid als ~bancha (“~e oogst thee”).
Bewerkte groene thee
Hoewel alle groene thee bewerkt is, zijn sommige thee soorten meer bewerkt dan andere. Dit maakt ze niet perse minder, maar geeft ze wel andere eigenschappen.
Kukicha “blaadjes”
Kukicha – “twijg thee” – Een specifiek soort sencha waarbij vooral de twijgjes in het thee water belanden. Heeft een extra frisse, grassige smaak. Opvallend is dat deze thee soort onderdeel is van de macrobiotische dieetvoorschriften.
Houjicha – “geroosterder thee” – Is precies dat – geroosterde groene thee blaadjes. Door het lage cafeïne gehalte wat bereikt wordt tijdens het roosteren is het een erg populaire Japanse thee soort voor ouderen en kinderen. Ook wordt het veel gedronken laat op de avond. Omdat de kwaliteit van de blaadjes minder uitmaakt wordt hier vaak de laatste oogst voor gebruikt. Kan ook gemaakt worden met de twijgjes, net als bij kukicha. Heeft een zoetige, caramel-achtige smaak.
Genmaicha – “zilvervliesrijst thee” – Allemansvriend onder de Japanse thee. Wordt gemaakt door geroosterde zilvervliesrijst (bijna overal ter wereld bekend als “bruine rijst”) toe te voegen aan sencha blaadjes. Door de rijst bevat het iets meer calorieën en voedingsstoffen dan gewone thee en wordt daarom vaak gedronken om vasten periodes te overbruggen. Heeft een warme, notige, smaak.
Matcha
De meest unieke thee op de lijst en misschien wel ter wereld. Waar de andere Japanse thee soorten worden gemaakt door het laten trekken van theeblaadjes in heet water, wordt matcha gemaakt met een poeder. Matcha betekent dan ook letterlijk “poeder thee”.
Matcha begint als Gyokuro – thee die minstens 3 weken in schaduw gegroeid heeft. De thee wordt echter niet opgerold maar los te drogen gelegd. Het resultaat noemt men Tencha – “te malen thee”. Daarna worden de nerven en stammetjes verwijderd en worden de blaadjes met stenen vermalen tot matcha poeder.
Traditioneel wordt matcha gebruikt in een Japanse thee ceremonie. Al snel had men door dat het ook lekker was om het te mengen met andere voedingsmiddelen – mochi (cake van rijst met een hoog glutengehalte) en soba (boekweit noedels). Toen ijs aan populariteit won in Japan was ook dat een logische partner. Tegenwoordig kun je zo’n beetje alles vinden in matcha smaak, zoals chocolade en andere snoepjes. Over het aanmaken van matcha kun je meer lezen op onze pagina over de Japanse theeceremonie.
Rooibos thee
Rooibos blaadjes
Eigenlijk geen echte thee, maar vanwege de populariteit (ook in Japan) toch maar op de lijst. Wordt van een heel andere plant gemaakt, maar met een vergelijkbaar productieproces als bij de andere theesoorten. Veruit de meeste rooibos thee is geoxideerd net als zwarte thee, maar er bestaat ook een soort “groene rooibos thee”, welke niet geoxideerd is. Rooibos thee heeft een warme, aardse smaak.
Hoewel thee haar oorsprong niet vindt in Japan, hebben de Japanners thee wel tot een eigen, ongekende, hoogte weten te brengen. De Japanse thee cultuur is uitgebreid en overal terug te vinden in Japan. Hopelijk vinden ook de minder bekende Japanse thee soorten snel hun weg naar Nederland, zodat iedereen ervan kan genieten.
Na een stukje over Japanse animatie films kon een stukje over Japanse films natuurlijk niet uitblijven! De laatste decennia is de filmwereld nog meer gedomineerd door het grote geld van Hollywood. Dit betekent dat veel talent en goede ideeën de weg naar Hollywood vinden en er betrekkelijk weinig goede speelfilms van buiten Hollywood komen.
Landen als Japan, met een rijke historie in de cinema, zijn hierop een relatieve uitzondering. Dankzij pioniers in de vorige eeuw beschikken zij nu over de nodige ervaring en expertise om mooie speelfilms te produceren. Hier een beknopt en subjectief overzicht van Japanse films. Je kunt immers alleen aanraden wat je zelf gezien hebt.
Kurosawa Akira
Een van die pioniers op het gebied van Japanse films was Kurosawa Akira. Maar Kurosawa wordt niet alleen gezien als een van de meest invloedrijke regisseurs van Japan, maar van de wereld. Kurosawa staat bekend om zijn historische samurai films. Deze film vormde een inspiratie voor menig (spaghetti) western.
De brede camera opnames, de spanning tussen twee kemphanen voor een duel, de machtstrijd tussen rivalerende bendes, beide genres delen veel kenmerken en daar werd halverwege de vorige eeuw dankbaar gebruik van gemaakt. Ook over het moderne leven wist Kurosawa enkele imposante en meeslepende films te maken.
Rashomon
Letterlijk “Rasho-poort”. De naam van de film verwijst naar de locatie waar een groot deel van het verhaal zich afspeelt. De eerste echte “samurai film” van Kurosawa, en ook de film die Japan als op het gebied van cinema op de kaart zetten. Een aantal onbekenden komen toevallig bijeen onder de “Rashomon” poort, nadat enkelen op een of andere manier getuige zijn geweest van een misdaad. Ieder geeft een eigen verslag van wat er gebeurt is, maar de verhalen stroken niet met elkaar en dit levert de nodige spanning op – wie spreekt de waarheid?
Doomed
Ikiru – letterlijk: “Leven”. Typisch voorbeeld van een Kurosawa film in de moderne tijd. De ambtenaar Watanabe Kanji is terminaal ziek en bedenkt zich dat zijn leven redelijk doelloos is geweest. Het eentonige werk wat hij zijn hele leven heeft gedaan heeft geen verschil gemaakt. Geïnspireerd door de jonge Toyo begint hij zich in te zetten voor het aanleggen van een speeltuin, waarbij hij menig heilig huisje in de Japanse cultuur onderuit moet halen. Losjes gebaseerd op een boek van Leo Tolstoy – De dood van Ivan Iljitsj.
Seven Samurai
Shichinin no samurai. Een dorpje, wat wordt lastiggevallen door een bende bandieten, huurt met hun laatste spaarcenten een Ronin (samurai zonder meester) in om het dorp te beschermen. Hij verzamelt zeven andere zwaardvechters, ieder met eigen talenten (het begin van een trope die je ook terugziet in bijvoorbeeld Ocean’s Eleven), en gezamenlijk gaan ze de strijd aan. Vormde de basis voor de western The Magnificent Seven waar de samurai vervangen zijn voor cowboys, en ook aflevering 4 van het eerste seizoen van The Mandalorian.
Yojimbo
Letterlijk: “De uitsmijter”. Nog een bekende samuraifilm van Kurosawa. Een Ronin komt al dwalend in een dorpje terecht waar twee bendes elkaar naar het leven staan. Hij besluit dat het dorp beter af is zonder de bendes en probeert de twee bendes daarom tegen elkaar uit te spelen. Vormde de basis voor de western Fistfull Of Dollars met Clint Eastwood. Kurosawa was niet blij met hoe de vorige western (The Magnificent Seven) uitviel en weigerde daarom in eerste instantie rechten te verlenen voor Fistfull Of Dollars, waardoor die film lang op de plank gelegen heeft.
High and Low
Tengoku to Jigoku – Letterlijk: “Hemel en Aarde”. Over een rijke man die hemel en aarde beweegt om zijn gekidnapte zoon te redden. De keuze wordt lastiger wanneer blijkt dat de kidnappers een fout hebben gemaakt en iemand anders hebben meegenomen.
Revolt
Ran – letterlijk: “Chaos”*. De enige kleurenfilm van Kurosawa op de lijst. Een bejaarde krijgsheer met drie zoons probeert zijn rijk bij elkaar te houden door vroegtijdig afstand te doen van de troon. Hij hoopt zijn zoons te leren samenwerken en daarmee te zorgen voor een soepele overgang. Zijn plan mislukt helaas en als snel barst de strijd los. Gebaseerd op “King Lear” van Shakespeare.
*Leuk weetje: dit is dezelfde ran als in randori – een gevorderde oefening binnen aikido waar er meerdere aanvallers tegelijk aanvallen, bijna vaste prik op dan-examens.
Kobayashi Masaki
Gelukkig zijn er meer goede Japanse film regisseurs, zoals Kobayashi Masaki. Kobayashi was een overtuigd pacifist en dit zie je in verschillende van zijn films terug. Probeerde eind jaren ’60 samen met Kurosawa films aantrekkelijker te maken voor de jeugd.
Harakiri
Seppuku – letterlijk “buik snijden”. In de samurai tijd was het gebruikelijk voor Ronin om rituele zelfmoord te plegen. Waar in Europe zelfmoord door het christendom verafschuwd werd, werd (rituele) zelfmoord in Japan juist als iets heel eervols gezien. Het was niet ongebruikelijk hier een groep toeschouwers voor te zoeken, zoals een krijgsheer. Die krijgsheer zat hier meestal niet op zo’n ritueel te wachten, en wanneer je aankondigde seppuku te willen plegen werd je met een beetje geluk omgekocht om je heil ergens anders te zoeken. Deze film vertelt het verhaal van een Ronin die zich niet laat afwimpelen.
Kwaidan
Kaidan – letterlijk “mysterie spraak”. Verzameling van vier korte horror verhalen, gebaseerd op boeken van Lafcadio Hearn, een Grieks-Ierse schrijver die trouwde met een Japanse vrouw en met zijn boeken het Westen een kijkje gaf in de Japanse folklore.
Kitano Takeshi
Bekend onder meerdere namen, maar vooral “Beat Takeshi”. Takeshi is een alleskunner die begon als komediant. Is te zien als gastheer in spelshows, acteur in films, maar regisseert ook zelf Japanse films. Heeft een passie voor tap-dance en weet in veel films hier enige ruimte voor in te richten.
Battle Royale
Dystopische film met een bijrol voor Takeshi, gebaseerd op een boek. De Japanse overheid dwingt een groep brugklassers in een grote arena elkaar tot de dood te bevechten. Klinkt als een remake van The Hunger Games? Dit boek en deze film waren er eerder, en zijn een stuk bloederiger en gewelddadiger. De schrijfster van The Hunger Games claimt het niet gekend te hebben tijdens het schrijven van haar boeken reeks.
The Blind Swordsman: Zatoichi
Zatoichi. Remake van een klassieke serie en reeks films, over een blinde zwaardmeester. Zatoichi doet zich voor als arme, onschuldige, masseur. In de remake met passie gespeeld door Takeshi. De remake eindigt met een compleet anachronistische tap-dance.
Overig
Er zijn natuurlijk nog veel meer goede Japanse films. Hier een kleine selectie.
Hachiko Monogatari
Gebaseerd op het waargebeurde verhaal van Hachiko, de hond die trouw zijn baasje komt opwachten bij het treinstation in hartje Tokyo. Als zijn baasje plots niet op komt dagen blijft Hachiko in verwarring achter, de mensen in de buurt proberen hem op te vangen. Ontroerende Japanse film die later een remake kreeg met Richard Gere.
Departures
Okoribito – Letterlijk “Vertrek persoon”, iets minder letterlijk “Vertrek hulp”. Prachtige film over een cello speler die werkeloos wordt en daarom elke baan aan moet grijpen die hij kan vinden. Uiteindelijk beland hij op de vertrekafdeling van een reisbureau, maar dat blijkt al gauw een uitvaartbureau te zijn – een beroep waar in Japan een groot taboe op rust. Laat de minder zichtbare kant van de Japanse tradities in het moderne leven goed zien.
Ring
Horrorfilm over een geest die je waarschuwt dat je over een week dood gaat. De waarschuwing komt, per telefoon, een minuutje nadat je een bizarre videoband hebt gekeken. Een journaliste gaat poolshoogte nemen maar staat voor een duivels dilemma wanneer de geest opnieuw een waarschuwing afgeeft, dit keer aan een dierbare.
Japan staat bekend om haar animatie films. De meest bekende voorbeelden hiervan zijn anime en de studio Ghibli films. Minder bekend is dat onze eigen Alfred Jodocus Kwak grotendeels geanimeerd is door Japanners! Hieronder vind je een overzicht met een aantal bekende Japanse animatie films. Deze lijst is verre van compleet, maar je kunt iets alleen aanraden wanneer je het zelf gezien hebt 😉
Dit artikel gaat nadrukkelijk over animatiefilms, we hebben ook een artikel over Japanse speelfilms. Misschien dat we in de toekomst nog een artikel over series zullen schrijven.
Studio Ghibli
Studio Ghibli (spreek uit dji-bli) staat bekend als de Japanse Disney. Aanvankelijk hadden de twee bedrijven ook een samenwerkingscontract, tot Ghibli haar films uitleende aan Netflix. De films kenmerken zich door jonge karakters, vaak met sterke rollen voor vrouwen en veel ruimte voor Japanse mythologie en spiritualiteit. De doorgewinterde Disney fan zal bij menig Ghibli film de “moraal van het verhaal” missen. Anderen zullen het echter juist waarderen gewoon van een animatie film te kunnen genieten, in plaats van altijd maar een les te moeten trekken uit de film. Wat wel opvalt is dat veel Ghibli films een anti-oorlog boodschap uitdragen.
Spirited Away
Sen to Chihiro no Kamikakushi. Bekendste en meest succesvolle film van Ghilbi. Het jonge meisje Chihiro komt in een alternatieve wereld terecht waar zij moet werken in een badhuis voor mythologische wezens. Prachtig geanimeerd en geeft daarnaast een goede kijk in de Japanse mythologie.
Howl’s Moving Castle
Hauru no Ugoku Shiro. Persoonlijke favoriet. Losjes gebaseerd op een Brits boek, en dat zie je terug in de animatie stijl, alsmede de klederdracht. Prachtig verhaal over een tovenaar met een lopend kasteel, die alles op alles zet om niet te hoeven vechten in een oorlog. Hij krijgt daarbij hulp van een meisje die vervloekt is tot een leven als omaatje.
My Neighbour Totoro
Tonari no Totoro. De film die Ghibli op de kaart zetten. Over een meisje met een ongewone buurman, een soort magische wasbeer. Magische familiefilm die het Japanse plattelandsleven toont maar niet bang is om serieuze onderwerpen aan te snijden.
Ponyo
Gake no Ue no Ponyo. Nog een echte familiefilm. Over het magische visje Ponyo die het land op wil, tegen de wil van de zeekoning in.
Princess Mononoke
Mononoke Hime. Grootste succes van Ghibli, tot Spirited Away die titel overnam. Fantasy verhaal in de Japanse middeleeuwen, over de strijd tussen een aantal natuur-goden en de mensheid die achteloos met de natuur om gaat.
Nausicaa of the Valley of the Wind
Kaze no Tani no Naushika. Eigenlijk geen Ghibli film. Dit was de eerste grote productie van Miyazaki Hayao, die door het succes van deze film Ghibli oprichtte. Post-apocalyptische film over het meisje Nausicaa die een nieuw conflict probeert te voorkomen.
Grave of the Fireflies
Hotaru no Haka. Ingetogen en emotionele film over de nasleep van de bombardementen op Japan. Vertelt het verhaal van een broer en zus die samen proberen te overleven in barre tijden. Niet voor jonge kinderen.
En nog vele andere…
Shinkai Makoto
Filmmaker die in 2007 furore maakte met de film 5 centimeters per second, welke we eerder al uitlichtte in ons stukje over Hanami. Hij staat bekend om zijn levensechte animaties, onder andere van de schriften en gummen die bij de standaarduitrusting van elke student horen. Wordt genoemd als de volgende Miyazaki Hayao, maar wuift zelf dat label resoluut weg.
5 centimeters per second
Byousoku Go Senchimeitoru. Doorbraakfilm voor Shinkai. Prachtig geanimeerde, treurige, film over een kalverliefde die door een verhuizing verstoord wordt. Deel van de film speelt zich af tussen de weelde van de kersenbloesems. Regelmatig gratis te vinden op YouTube. Op het moment van schrijven is dat via deze link.
Your Name
Kimi no na wa. Financieel meest succesvolle anime-film en meest succesvolle Japanse film ooit. Wederom een film over een complexe kalverliefde, maar dit keer zijn de dame en heer in kwestie van lichaam gewisseld! Laat prachtige contrasten zien tussen het drukke leven in Tokio en het rustige plattelandsleven.
Madhouse
Madhouse is een andere grote productiemaatschappij die naast Japanse animatie films ook veel series heeft geproduceerd. Er is minder duidelijk een visie en stijl te ontdekken dan bij bijvoorbeeld Ghibli. Dat maakt de kwaliteit van de films er echter niet minder om.
The Girl Who Lept Through Time
Toki wo Kakeru Shoujo. Briljante film over een middelbare scholiere die plots ontdekt dat ze door de tijd kan reizen. Als ze erachter komt welke gevolgen dit met zich meebrengt zal ze opeens een stuk zorgvuldiger met haar nieuwe krachten moeten omgaan.
Paprika
Papurika. Prachtig geanimeerde film waar technologie, dromen en mythologie naadloos in elkaar overlopen. Doormiddel van apparaatjes kunnen mensen elkaars dromen zien en binnendringen. Later werd dit principe behandeld in de speelfilm Inception.
Barefoot Gen
Hadashi no Gen. Volgt het verhaal van Gen in de nasleep van de atoombom die op Hiroshima is gegooid. Net als de Ghibli film Grave of the Fireflies niet geschikt voor kleine kinderen.
Okko’s Inn
Waka Okami wa Shougakusei! Lijkt op het eerste oog op Spirited Away: jong wees meisje gaat werken bij een badhuis en komt daar geesten tegen. Gelukkig houden de overeenkomsten daar op. Geeft een mooi beeld van Japanse gastvrijheid en badcultuur.
Cyberpunk
Veel Japanse manga hebben een cyberpunk setting. Vooral in de jaren ’90 waren deze manga een populaire inspiratie bron voor Japanse animatie films. De bekendste twee zijn hier genoemd:
Ghost In The Shell
Koudaku Kidoutai. Politie-actiefilm met veel lagen, over een Cyborg agente die een gevaarlijke hacker zoekt. Haar zoektocht wordt gecompliceerd door de zoektocht naar haar eigen menselijkheid. De film was een inspiratie voor The Matrix, en er is later een speelfilm-remake gemaakt met Scarlet Johansson.
Akira
Akira. Een motorbende leider komt voor een dilemma te staan wanneer een van zijn jeugdvrienden plots telekinetische vaardigheden ontwikkelt. Die vaardigheden maken hem een gevaar voor de samenleving.
Een van de belangrijkste programma’s van Aikido Bond Nederland is het Talentontwikkeling Programma. Het programma is speciaal voor de jeugd die meer diepgang en uitdaging wil. De hoofdleraar van Aikidojo Poort, Maarten, is op zijn 5e begonnen met aikido. In die tijd waren er geen speciale programma’s voor de jeugd. Je kwam trainen bij je lokale dojo en ging weer naar huis.
Gelukkig raakte Maarten zijn vader zelf ook geïnspireerd door aikido, waardoor Maarten op 9 jarige leeftijd al door zijn vader meegesleurd werd naar de volwassenles en stages, waar hij vaak met zijn sempai, Chiel, op de mat stond, of anders zelfs als enige kind.
Het is natuurlijk veel leuker om op hoog niveau te kunnen trainen met leeftijdsgenoten. Vandaar dat Aikido Bond Nederland enkele jaren geleden is begonnen met het Talentontwikkeling programma. Het doel van het Talentontwikkeling programma is het verbreden én verdiepen van de aikido vaardigheden van de jeugd. Tevens leert de jeugd een demonstratie geven en omgaan met de stress die daarbij komt kijken. Top leraren van verschillende secties met veel ervaring met het lesgeven aan kinderen verzorgen samen de lessen die worden bijgewoond door jeugd uit het hele land.
Papendal
De lessen vinden (grotendeels) plaats op Papendal, het Nederlands Olympisch Sportcentrum. Dit is goed te bereiken (vanaf Almere een klein uur) en ademt sportiviteit. De Olympische sporters trainen hier ook, dus wie weet kom je wel een keer Dafne Schippers of en andere sportheld tegen! De lessen zijn meestal op zondagochtend. Naast hard werken is er ook tijd voor ontspanning en gezelligheid en je ziet dat de deelnemers binnen de kortste keren nieuwe vrienden maken.
Video impressie van een TO training
3 groepen
Het programma bestaat uit drie groepen:
TO1 – open voor alle aikidoka vanaf 10 jaar die enthousiast zijn. Ben je 9 en enthousiast? Neem dan contact op met de leraar.
TO2 – open voor alle aikidoka vanaf 13 jaar die een vrije val kunnen maken.
TO3 – selecte groep aikidoka van 16+ die deelnemen op uitnodiging.
Video impressie van de TO-demo tijdens het Dojo-Cho evenement in Almere Poort
Aikidojo Poort is nauw betrokken bij het Talentontwikkeling programma. Hoofdleraar Maarten is een van de 6 docenten van het TO-team, en we hebben deelnemers in alle drie de groepen.
Wil je meer weten over dit ontzettend gave programma? Neem contact op met Maarten, of bekijk de website.
Een van de belangrijkste projecten van Aikido Bond Nederland is de lerarenopleiding. De lerarenopleiding is erkend door de Nederlandse sportkoepel, NOC*NSF. Dankzij deze koppeling aan NOC*NSF maakt de opleiding de vertaalslag van de oosterse krijgskunst traditie naar het westerse sportmodel.
Deze opleiding richt zich op gevorderde aikidoka, die minstens in het bezit zijn van shodan (zwarte band). Tijdens de opleiding leren de aspirant leraren de nodige techniek overstijgende vaardigheden. Denk bijvoorbeeld aan didactiek en Eerste Hulp Bij Sport Ongevallen. Een ander belangrijk voordeel van de opleiding is dat aikidoka van verschillende “secties” elkaar op neutraal terrein leren kennen en leren samen te werken.
In het verleden was de aikido wereld in Nederland erg gesegregeerd. Aikidoka van verschillende secties (ook wel bonden genoemd) hadden tot voor kort nauwelijks contact met elkaar. Mede dankzij de opleiding zitten zij nu aan een tafel en werken samen.
Foto’s van de examens van de Aikido Lerarenopleiding 2019, waar 4 leraren van Aikidojo Poort meededen:
Aikido Lerarenopleiding op 3 niveau’s
De opleiding wordt gegeven op 3 niveau’s:
Niveau 2 – Gericht op het zelfstandig les kunnen geven aan jeugd en volwassenen
Niveau 3 – Gericht op het leiding geven aan een dojo, en het ontwikkelen van technisch beleid voor kyu-graden.
Niveau 4 – Gericht op het leiding geven aan een groep dojo, bond/sectie, en het ontwikkelen van technisch beleid voor dangraden.
Alle leraren binnen Aikidojo Poort hebben ten minste de opleiding niveau 2 gevolgd. De hoofdleraar, Maarten, heeft niveau 3 gevolgd. Daarnaast geeft hij les tijdens de opleiding niveau 2, en helpt regelmatig als examinator bij de examens van de opleiding.
Eind januari 2020 zijn een aantal leden op reis geweest naar Japan. Het was een fantastische ervaring, en hopelijk het begin van een tweejaarlijkse traditie. Hier volgt het verslag van de Japanreis 2020.
29 januari
We zijn er klaar voor! Over 10 minuten mogen we aan boord het vliegtuig naar Japan! Daar zullen we donderdag ochtend vroeg (midden in de nacht voor jullie) landen. In Tokyo pikken we Emma op, voor wie dit een spetterend einde van een prachtige wereldreis wordt.
Op naar een nieuw aikido avontuur!
30 januari
En het reisgenootschap is compleet! Op de achtergrond ons appartement voor de komende week. Ondanks veel te weinig slaap zijn Jeffrey, Emma en Maarten meteen aan de slag gegaan bij Miyuki Kumazawa in de dojo. Het was een rustige maar zware en bovenal zeer interessante les. Morgen staat de wekker vroeg, zodat we de eerste les in Hombu Dojo kunnen volgen.
31 januari
Vanochtend stond de wekker om 5 (!) uur, om optijd te zijn voor het inschrijven en omkleden voor de eerste les. Die eerste les werd gegeven door Doshu, die zoals we van hem zijn gaan verwachten, vooral basis technieken behandelde, in dit geval vanaf shomen-uchi en morote-dori. Niet spannend, wel heel leerzaam! Daarna volgde een zeer zware training van Irie-sensei, met veel nadruk op de kuzushi tijdens yokomen-uchi. Bijgaand een foto van onze afgepeigerde gezichten, we lachen nog, dus valt wel mee, toch? Dmitri en Emma gaan vanmiddag toerist spelen, terwijl Maarten terug gaat naar de dojo, al is het maar om te kijken.
1 februari
Vannacht werden we om 2 uur gewekt door trillende telefoons. Een Japanse dame sprak met heldere stem “dit is een aardbeving”. Kennelijk een nieuwe functie op onze telefoon, want even later trilde het hele appartement mee. Nu hopen dat de telefoons voortaan niet meer zo hard trillen. Na gecheckt te hebben dat iedereen ok was hebben we ons omgedraaid en zijn we verder gaan slapen, in de hoop dat dit de ergste schok was, en er niet nog een ergere kwam, dat bleek gelukkig zo te zijn.
Om 5 uur toen maar opgestaan en zijn Emma en Maarten naar de dojo gegaan voor wederom een les van Doshu. Daar Andrea leren kennen, een gezellige Italiaan die voor een jaar in Tokyo woont voor zijn studie. 2 lessen, waaronder een van Kobayashi (een vriend van Maarten zijn leraar, Erik), zijn we met deze jongen gaan lunchen bij wat ooit “de kantine van Hombu” was, maar sinds de opkomst van de “conbini” (convenience store, een mini supermarkt die 24 uur per dag open is), halen de meeste Hombu leraren daar hun eten. Het eten was evengoed lekker, en snel klaar. Voor vanavond staan okonomiyaki en karaoke op de planning, zin in!
3 februari: okonomiyaki!
Zondag is een rustige dag bij Hombu dojo, slechts 2 lessen. Dat stelde ons in de gelegenheid om zaterdagavond helemaal los te gaan. Na een aantal intensieve trainingen, onder andere van Kobayashi-sensei (die regelmatig naar Nederland komt en bevriend is met Maarten zijn leraar Erik), zijn we op jacht gegaan naar okonomiyaki. Voor wie de Japanse keuken beperkt is tot sushi: dit staat bovenaan de lange lijst met delicatessen die je mist.
Okonomiyaki (letterlijk “lievelingsbaksel”) is een soort dikke pannenkoek met daarin kool, en eventueel andere groentes (ui, tauge), (inkt)vis, zeevruchten of (varkens)vlees. Dit wordt op een hete plaat gebakken (al kan dit ook in een koekenpan thuis), waarna het overgoten wordt met een heerlijke bruine saus. De saus is voor grof geld te krijgen bij de toko, maar het inslaan van deze saus rechtvaardige in zichzelf al een bezoek aan Japan. Dus voor iedereen die zich afvroeg wat we met 2 koffers van 23 kilo elk moesten: nu weet je het 😉
Gelukkig maken we nieuwe vrienden bij Hombu, zoals Andrea, die ons een fantastisch restaurant wist te wijzen, bij ons om de hoek. Zelf mocht hij ook mee. Het restaurant bevindt zich in een soort straat-kunst-steeg-gallerij en je mag er zelf je okonomiyaki bakken. De uitdaging zit hem in het draaien, waarvoor je 2 brede spatel krijgt. Al snel werden er teams gevormd, en elke ronde ging beter.
3 februari: karaoke!
Na het eten was het tijd voor vertier. Je kunt niet naar Japan zonder karaoke te doen, dus daar gingen we. Sommigen iets enthousiaster dan anderen (ahem…) maar eenmaal binnen moest iedereen bekennen dat het stiekem toch wel erg leuk was. Deze karaoke bar had ook kostuums, sambal ballen en een tamboerijn beschikbaar. De instrumenten hebben we dankbaar gebruik van gemaakt, maar de kostuums hebben we maar laten hangen, dat ging zelfs de fanatiekelingen te ver, het ging immers om het zingen, en tegen de eigen verwachtingen in bleek iedereen dat te kunnen.
Jeffrey ontpopte zich tot een ware Crooner, in Emma bleek een beetje Freddie Mercury te schuilen, Pascale bracht een prachtige tweede stem ten gehoren, Dmitri was niet te houden zodra hij de metal catalogus had gevonden, en Maarten heeft zelfs een half nummer in het Japans gezongen. Filmpjes worden niet verspreid, maar als je een van de deelnemers lief aankijkt krijg je er misschien wel een te zien 😉
De tijd vloog voorbij en anderhalf uur later moesten we het pand maar eens verlaten, want hoewel er maar twee trainingen zouden volgen, was het evengoed laat geworden.
4 februari
Als de kat zich in het zweet werkt in de Hombu dojo, dansen de muizen over de interactieve glijbaan. Hoewel Maarten niet veel anders doet dan trainen, eten en slapen, maken Emma, Dmitri, Jeffrey en Pascale in de middag ook tijd voor leuke dingen, zoals shoppen, trekpleisters bezoeken of een middagje Teamlab Borderless. Zie het filmpje op Facebook:
Dag 5 in hombu, en het begint een beetje routine te worden: wondje, tapeje, en weer door! Het is net of we een echte sport doen. Zie hier de gebruikssporen bij Emma en Maarten.
Ook het dagritme begint een beetje routine te worden: 5 uur opstaan, snel wakker spoelen onder de douche, en haasten naar de metro, aanmelden bij Hombu, omkleden en om 6.20 de mat op voor de eerste les (van Doshu of Dojo-cho). Na half uur pauze de tweede les en dan om 9.00 terug naar huis. Eten, slapen en om 14.00 weer richting de dojo voor de middagles. Dan anderhalf uur pauze, net genoeg tijd om weer om te kleden en een hapje bij de conbini te scoren. Dan nog 1 tot 2 uur training en terug naar huis, maar eerst nog even een hapje voor het slapen gaan (waar laten we het?!). Eenmaal terug nog even snel een was draaien, ophangen en dan naar bed.
De eerste en laatste les bij Hombu zijn het drukst bezocht. Veel zakenmensen komen even voor of na hun werk langs om te trainen. De middag les is vaak het rustigst. Ook zie je dat sommige leraren populairder zijn dan anderen. Zo kan je s middags zomaar ineens met 20 man op de mat staan bij een impopulaire leraar (die stiekem toch wel erg leuk is!). En dan kan het zomaar gebeuren dat je als uke naar voren geroepen wordt! Het was weer een geslaagde dag, morgen weer verder.
6 februari
Vandaag alweer de laatste gezamenlijke dag in Tokyo. Dus ook de laatste dag dat ons appartement er zo bij hangt.
Vandaag begonnen met een beginnersles, zodat we met z’n allen samen konden trainen. Erg leuk om te zien hoe de beginnerslessen in Hombu gaan, en het is niet minder leerzaam.
Vanavond nog even met z’n allen op stap en dan splitsen we morgen op. Maarten blijft nog een paar dagen zwoegen in hombu dojo, terwijl de rest zich over “Kansai” (west-Japan) uitspreid. Kyoto, Osaka, Nara en Hiroshima, voor iet wat wils.
9 februari
Al ware het geschreven door JRR Tolkien zelf, is het reisgenootschap opgesplitst. Terwijl Maarten achter is gebleven in Hombu dojo om nog wat extra uurtjes te maken zijn de andere 4 op de shinkansen (hoge snelheidstrein) gestapt. Met 300 km/h zijn zij naar westelijk Japan verplaatst.
Dmitri, Jeffrey en Pascale zijn in Kyoto uitgestapt en zullen vanaf daar ook Nara en Osaka aandoen. Alle drie prachtige plaatsen. Zie de foto van het kasteel in Osaka, waar Dmitri heen is geweest, terwijl Jeffrey en Pascale zelfs op sneeuw werden getrakteerd bij een bezoek aan Ginkakuji.
Emma heeft met het atoombom herdenkingsmonument in Hiroshima voor wat zwaardere kost gekozen. Al leverde zelfs dat mooie plaatjes op.
Ook met Maarten hoeven we geen medelijden te hebben. Na al dat getrain verdiende ook hij een dagje rust, welke hij dankzij de nieuw gemaakte vrienden in Hombu kon doorbrengen in een onsen (Japans badhuis).
Dinsdag komt de groep weer bijeen in Kyoto voor een seminar, en daarna volgen nog een paar dagen rust, ja, zelfs voor Maarten.
13 februari
De rust is wedergekeerd in Japan. De trainingen in Hombu dojo goed afgesloten met een laatste les van Yokota-shihan. Samen met onze nieuwe Italiaanse vrienden om een foto gevraagd en dat vond hij geen probleem, sterker nog: de hartelijke groeten aan Erik en alle leden van Aikidojo! Vroeger kwam Yokota-shihan regelmatig bij Erik op bezoek in Amsterdam en toen hij hoorde dat Maarten een leerling was van Erik lichte zijn ogen op.
Na de training heeft Maarten nog even met een oud klasgenote afgesproken in Tokyo. De moeder van deze oud-klasgenote is degene die onze prachtige Kamiza gemaakt heeft. Ook dit weerzien was super gezellig.
De volgende ochtend is ook Maarten naar Kyoto gereisd, waar rond het middaguur een stage zou beginnen met twee vrouwelijke topdocenten, waaronder Miyuki Kumazawa (wiens dojo we eerder bezocht hebben). Terwijl we nog snel even een paar onigiri (rijstballen) naar binnen werkten voor de deur van de dojo kwamen er een aantal bekende gezichten langs. Kennelijk waren we niet de enigen die vanaf Tokyo afgereisd waren, verbazing alom.
De stage was erg leuk, en belooft wat voor begin maart, wanneer Kumazawa sensei in Nederland les komt geven (zet het groots in je agenda!). Op onnavolgbare wijze weet zij een aikido stijl neer te zetten die tegelijkertijd zacht en krachtig is. 7 en 8 maart, grijp je kans!
De rest van de dagen zullen we slijten met de nodige tempelbezoeken. Jeffrey en Pascale gaan naar de hertjes in Nara, terwijl de rest jn Kyoto blijft en bijvoorbeeld het Nijo-kasteel zullen bekijken, bekend van de “nachtegaalvloer” die “zingt” wanneer je er overheen loopt (om te waarschuwen voor indringers).
15 februari
De Japan reis 2020 loopt op zn einde! We konden het echt niet laten, en hebben gisterochtend nog even een lesje meegedaan bij Yoko Okamoto Sensei, een van de hoogst gegradueerde vrouwen ter wereld. Haar dojo in Kyoto organiseerde de stage afgelopen dinsdag.
Daarna zijn Emma en Maarten naar de bekende Fushimi-inari Schrijn geweest, waar honderden oranje poorten een waar doolhof op de berghelling vormen.
Ook voor jullie gevonden: de nieuwste lekkernij bij de Japanse donutzaken: oliebollen!
Morgen staat de wekker voor de verandering weer vroeg, en terwijl heel Nederland nog ligt te slapen stappen Emma, Dmitri en Maarten op het vliegtuig naar Nederland, waar we rond het vallen van de avond zullen aankomen. Jeffrey en Pascale blijven nog iets langer plakken om van de prachtige pruimen bloesem te genieten.
Binnen de aikido wereld spreekt men vaak over “Hombu” of “Hombu Dojo”, maar wat is dit eigenlijk? Hombu is een veel gebruikt Japans woord, los van Aikido. Daarnaast heeft het een specifieke betekenis voor Aikido, zowel op het gebied van trainen als op het gebied van organisatie.
Het woord Hombu
Hombu bestaat, net als veel Japanse woorden, uit twee karakters: 本, hon, en 部, bu.
本 wordt in allerlei samenstelling gebruikt. Het is lastig om het karakter in 1 vertaling te vatten. Japanners gebruiken het karakter om de wortels van een boom te omschrijven, maar ook de “wortel van kennis” – een boek. Ook minder grijpbare woorden als “echt” bevatten het karakter. De beste, vrije, vertaling is daarmee misschien wel “oorsprong”. 部 is een simpeler karakter, het betekent deel, club of afdeling. De karakters samen betekenen dus zoiets als “de oorspronkelijke afdeling”, en worden gebruikt om een hoofdkwartier mee aan te duiden. De eerste van een keten scholen of winkels, het belangrijkste kantoorgebouw, etc.
Hombu Dojo als trainingslocatie
Leden van Aikidojo Poort bij Hombu Dojo
Toen Ueshiba Morihei zijn kunst ontwikkelde had een hij plek nodig om deze te onderwijzen. Dit werd de Kobukan Dojo in Tokyo. Na de tweede wereldoorlog werd de naam verandert in Hombu Dojo. In eerste instantie was het een simpel houten gebouw, maar in 1967 werd het vervangen door het huidige gebouw met 5 etages.
De 5 etages herbergen niet een maar eigenlijk twee (!) dojo. De grote dojo zit boven, daar worden de standaard lessen gegeven. In de kleine dojo een verdieping lager worden er andere lessen gegeven zoals kinderlessen, beginnerslessen en lessen speciaal voor vrouwen. Daarnaast zijn er natuurlijk kleedruimtes, kantoren en een slaapverblijf voor de uchi-deshi, inwonende studenten.
Bij Hombu betaal je (naast inschrijfgeld) een bedrag per dag of maand. En op die dag, of gedurende die maand, kun je zoveel trainen als je wilt. Met 5 uur les op een dag kom je niet snel tekort. Elke ochtend stroomt Hombu weer vol met mensen die voor hun werk even snel een lesje van Doshu of Dojo-cho meepikken, en ook de rest van de dag is het een komen en gaan van aikidoka. Ook buitenlanders weten hun weg te vinden en komen in steeds grotere getalen trainen. Danwel omdat zij in de omgeving wonen, danwel als bezoeker.
Zie hier een filmpje van Mihály Dobróka, die al een tijd in Tokyo woont en traint, en speciaal toestemming heeft gekregen om een stukje les te filmen (dit is zeer uitzonderlijk!).
Hombu Dojo als zetel van de Aikikai
Maarten met Yokota Shihan in Hombu Dojo
Naast de Doshu, hoofd van de aikikai en telg uit de Ueshiba familie, zijn er een 30 tal andere grootmeesters die les geven in de Hombu dojo, of bijvoorbeeld op universiteitsclubs in de omgeving. Veel leraren zijn hun carrière begonnen als uchi-deshi. Een groot deel van deze leraren geeft wekelijks les volgens een vast schema, dan wel de reguliere, dan wel de eerder genoemde speciale lessen. Ook zijn er speciale les-series waar je je op in kunt schrijven. Deze les-series lopen voor een aantal weken en bij deelname wordt er van je verwacht dat je er elke keer bij bent.
Qua stijl zijn er veel verschillen te ontdekken tussen de verschillende leraren van Hombu. Toch is er een duidelijk, coherente lijn: de basis. Iedereen is het erover eens wat die basis is, en wanneer je examen doet in Hombu moet je laten zien dat je die basis beheerst. Buiten de examens om doen de verschillende leraren hun eigen ding, en met het gevarieerde rooster van Hombu is er voor iedereen wat te vinden.
Hombu Dojo als administratief centrum
Naast 2 dojo herbergt het Hombu gebouw ook een kantoor, van de Aikikai organisatie. Hier houden ze netjes bij wie wanneer komt trainen, of er betaald is, etc. Maar er wordt ook veel meer geregeld, zoals het onderhouden van contacten met scholen en organisaties binnen en buiten Japan. Voor veel mensen misschien nog wel belangrijker: ze administreren ook alle dan-graden die wereldwijd worden afgegeven.
Wanneer je je shodan (eerste zwarte band) examen doet, betaal je naast je examengeld ook inschrijfgeld. Dit is hetzelfde inschrijfgeld wat je betaald als je bij Hombu gaat trainen (je betaalt maar 1 keer, voor de meeste mensen dus tijdens hun shodan-examen, omdat ze daarna pas naar Hombu gaan). Hombu registreert dus ALLE officiële dan-graden ter wereld. Dit betekent ook dat wanneer je naar Timboektoe verhuist, je zonder problemen daar verder beoordeeld zou moeten kunnen worden voor hogere graden.
Helaas worden er door sommige leraren, zelfs binnen Nederland, ook niet officiele dan-graden uitgereikt. Dit zorgt voor veel verwarring, omdat eisen anders zijn; en teleurstelling als de ontvangers van deze graden wisselen van school. Zij zullen dan namelijk van voor af aan moeten beginnen met het behalen van officiele dan-graden.
Ueshiba Morihei was zonder twijfel een begaafde krijger met een uniek inzicht in de werking van het menselijk lichaam. Maar van een coherent systeem opbouwen om te onderwijzen was nauwelijks sprake. Die taak werd grotendeels door zijn leerlingen en vooral zijn zoon, Ueshiba Kisshomaru, opgenomen. Ieder had andere ideëen en zo ontwikkelden zich verschillende Aikido stijlen.
Lang zocht Ueshiba Morihei (“O’Sensei“) naar een naam voor hetgeen hij onderwees. Na een tijdje Takemusu-Aiki overwogen te hebben, besloot hij uiteindelijk voor Aikido te gaan. Maar met een naam alleen was hij er nog niet, zijn vaardigheden moest hij ook overbrengen. Naar goed Japans gebruik deed hij dit door technieken en oefeningen voor te doen. Zijn leerlingen moesten kopiëren. Als hij iets uitlegde dan was dit vaak dusdanig doorspekt van spiritualiteit en beeldspraak dat ook dit op veel verschillende manieren geïnterpreteerd kon worden. Veel van zijn leerlingen hadden dus ook een geheel eigen, en soms sterk afwijkende, visie van aikido.
Daar komt nog bij dat O’Sensei zijn aikido bleef ontwikkelen. Zo is er een groot verschil tussen het “hardere” en “praktischer” aikido wat hij voor de tweede wereldoorlog onderwees, en het “zachtere” en “sierlijker” van na de oorlog. Leerlingen uit de verschillende periodes van zijn leven hebben soms dus ook een erg verschillend idee van wat O’Sensei bedoelde. Dit heeft gezorgd voor veel afsplitsingen en het ontstaan van verschillende stijlen. Hieronder staan de grootste aikido stijlen omschreven:
Aikikai Aikido
Ueshiba Moriteru, Aikido Doshu
Ook wel Ueshiba aikido genoemd, omdat dit de stroming is die wordt voortgezet door de Ueshiba familie (inmiddels kleinzoon en achterkleinzoon) in de Hombu Dojo. Veruit de grootste stroming qua aantal beoefenaars, waar ook Aikidojo Poort onder valt.
De stroming is erg breed en binnen deze stijl zijn veel subtiele verschillen die je sub-stromingen zou kunnen noemen, maar veel verschillen zullen alleen kenners opvallen. Een belangrijke drijfveer achter het succes van Aikikai Aikido als organisatie en aikido stijl is dat er geen discussie ontstaat over opvolging, het leiderschap wordt van vader op zoon overgedragen binnen de Ueshiba familie. Dit heeft juist wel het afsplitsen van een aantal andere organisaties in de hand gewerkt. De Aikikai vindt haar hoofdkwartier in de Hombu Dojo in Tokyo, Japan.
会, “kai” betekent organisatie of samenkomst. Aikikai betekent dus de organisatie van harmonie en innerlijke kracht.
Yoshinkan
Shioda Gozo
Deze Aikido stijl volgt het voorbeeld van Shoida Gozo, een van de voornaamste voor-oorlogse leerlingen van O’Sensei. Shioda richtte de Yoshinkan organisatie op in de chaotische periode van wederopbouw na de tweede wereldoorlog, wat gebeurde met een goede verstandhouding tot O’Sensei. Officieel is de organisatie nooit afgesplits van de Aikikai en beide organisaties werken nogsteeds samen. Het Yoshinkan aikido is zeer praktisch in uitvoering en wordt daarom ook wel aan de politie onderwezen. Dit staat in schril contrast met de naam die zoiets betekent als “Hal van spirituele ontwikkeling”.
館, “kan” betekent hal, of complex (van gebouwen), 養, “yo” betekent ontwikkeling en 神, “shin” betekent heilig of god. In de Japanse cultuur wordt elke steen en elke boom als “geest” of “ziel” gezien, en dus als “god”. Japanse karakters vertalen is lastig, en vergt soms een wat vrijere interpretatie.
Yoseikan
Mochizuki Minoru
Deze Aikido stijl volgt het voorbeeld van Mochizuki Minoru, een andere voorname voor-oorlogse leerling van O’Sensei. Mochizuki had de nodige ervaring opgedaan in Judo en andere krijgskunsten toen hij op aanwijzing van de grondlegger van Judo, Kano Jigoro, Aikido ging beoefenen. Mochizuki combineerde zijn brede kennis van de krijgskunsten om een eigen stijl te ontwikkelen, wat in een stroomversnelling kwam na het overlijden van O’Sensei. Dit bewoog Mochizuki om de Yoseikan organisatie op te richten. Opvallende verschillen zijn de naamgeving, die bijna volledig anders zijn dan binnen de andere aikido stijlen, en het curriculum wat is uitgebreid met offerworpen, voetvegen en andere technieken die aan het Judo doen denken.
De naam betekent zoiets als “hal van correcte ontwikkeling”. 正, “sei” in het midden van de naam is dezelfde als in “seiza” – correct zitten. Maar dit karakter kan op vele manieren uitgesproken worden, bijvoorbeeld ook de “sho” in “shomen”.
Takemusu-Aiki
Saito Morihiro
Naast de Hombu Dojo bouwde O’Sensei nog een tweede dojo, in het plaatsje Iwama, ten noord oosten van Tokyo. Toen hij een stapje terug zette in zijn latere leven ging hij steeds meer les geven in Iwama, en steeds minder in Tokyo. Dit verklaart ook de tweede, veel gebruikte, naam van deze stijl “Iwama-Ryu”. 流, “ryu” betekent zoiets als stroming, en is wat de Japanners gebruiken om naar verschillende stijlen binnen een budo-vorm te refereren.
De hoofdleraar in Iwama was Saito Morihiro, die veel nadruk legde op buki-waza, gewapende technieken. Dit kon vele vormen aannemen, zoals suburi (losse slagen), kata (vaste patronen, solitair of in tweetallen uitgevoerd), technieken met een wapen in de hand, maar bovenal technieken om de ander te ontwapenen. Deze ontwikkeling is zeer natuurlijk gegaan en het maakt dat de organisatie pas heel recentelijk is afgesplits. Deze afsplitsing is in gang gezet door de zoon van Saito Morihiro, Saito Hitohiro. Hij heeft overigens zijn eigen dojo opgericht, en de dojo in Iwama wordt nogsteeds vanuit de Aikikai bestuurd.
Takemusu-Aiki is de oorspronkelijke naam die O’Sensei in gedachte had voor aikido. Het is een begrip wat last te vertalen is. 武, “take”, wordt ook wel uitgesroken als “bu”, zoals in “budo”. Het betekent martiaal. 産, “musu” betekent zoiets als baren of voortbrengen. Het idee is dat het martiale op een natuurlijke manier voortgebracht wordt, zonder erbij na te denken.
Ki-Aikido
Tohei Koichi
Ook wel Shin-Shin Toitsu Aikido. Deze Aikido stroming volgt het voorbeeld van Tohei Koichi, een van de leerlingen van Ueshiba Morihei die de ontwikkeling van “ki” wilde benadrukken. Na de oorlog was Tohei lange tijd een van de voornaamste leraren binnen Hombu. Het verschil van inzicht met de andere leraren binnen hombu dojo zorgde echter voor veel wrijving wat maakte dat hij zich afsplitste.
De officiële naam, Shin-Shin Toitsu Aikido, betekent zoiets als “aikido van het verenigde lichaam en geest”. Het is wat dat betreft frappant dat zowel het karakter 心, wat “hart” of “innerlijk” betekent, en 身, wat “lichaam” betekent, allebei als “shin” uitgesproken kunnen worden.
Yuishinkai
Maruyama Koretoshi
Min of meer een afsplitsing van het Ki-Aikido. Opgericht door Maruyama Koretoshi, leerling van zowel Ueshiba Morihei als Tohei Koichi, en lange tijd de rechterhand van de laatste. In de loop der jaren vervreemde hij van het politieke beleid van Ki-Aikido, wat hem bewoog Yuishinkai op te richten.
De naam betekent (zeer) vrij vertaald zoiets als “puur spiritule organisatie”. Het karakter 唯 betekent namelijk zoiets als “alleen”, of “enkel”. In deze context wordt daar dus “puur” mee bedoeld.
Aikidojo Poort
Bij Aikidojo Poort beoefenen we in de eerste plaats Aikikai Aikido. Dit is een zeer brede stroom en biedt nog veel ruimte voor interpretatie. De hoofdleraar, Maarten Heinsius, is leerling van Erik Louw, een van de aikido pioniers in Nederland, en dit heeft een duidelijke stempel gedrukt op de aikido stijl bij Aikidojo Poort.
Ook Maarten zijn achtergrond in de gezondheidszorg, en de bijbehorende kennis van het menselijk lichaam, heeft een grote invloed gehad op ons aikido, en net als andere aikido stijlen staat het niet stil. Maarten gaat geregeld, alleen of met een groep leerlingen, naar stages van uiteenlopende leraren, zowel binnen als buiten de Aikikai stijl.
We vinden het belangrijk dat er een duidelijke, solide, basis is voor beginners om op een prettige en vruchtbare manier aan hun aikido pad te kunnen beginnen. Dit is wat er beoordeeld wordt op examens en wat men in elke geval moet kunnen. Tegelijkertijd willen we niemand limiteren in hun ontwikkeling en valt er van elke stijl en iedereen wat te leren.
