Maand: april 2020

Japan staat bekend om haar thee ceremonie. Naast de historie van de samurai en de high-tech wereld van de metropolen, is de Japanse thee ceremonie misschien wel een van de meest tot de verbeelding sprekende onderdelen van de Japanse cultuur. De thee ceremonie is zo belangrijk dat het een eigen naam heeft, chado – de weg van de thee.

Bij chado leert men matcha aan te maken. Scroll naar beneden voor de specifieke instructies voor het aanmaken van thee. Er bestaat ook zoiets als senchado, waar men leert thee aan te maken met blaadjes.

Klassieke Japanse kunst

Chado behoort, net als shodo (kalligrafie kunst) en kado (bloemschikkunst) tot de traditionele Japanse kunsten. Er zijn veel parallellen te trekken binnen deze kunsten en ook bijvoorbeeld naar krijgskunst. Chado, shodo en kado bevatten net als budo de uitgang do – de weg van, en daar houden de overeenkomsten niet op. Het zijn allemaal levenslange studies en er wordt gebruik gemaakt van het dan-graden systeem.

De vier belangrijkste principes van chado zijn: harmonie, respect, puurheid en rust. Vier principes die ook een zeer belangrijke rol spelen binnen aikido.

Etiquette

Typisch aan de Japanse kunsten is dat er veel nadruk ligt op het strikt naleven van tradities en etiquette. Op het eerste oog zijn deze regels omslachtig, maar als je goed kijkt is er vaak een gegronde reden om iets niet op de meest voor de hand liggende manier te doen.

De regels van chado hebben betrekking op alle facetten van de thee ceremonie:

• De ruimte – ingericht met Japanse rieten matten, tatami, volgens een vast patroon
• Kalligrafie – bijpassend bij het seizoen en de gelegenheid
• Kleding – in kimono, voor mannen eventueel met hakama
• Gerei – soms eeuwenoud en onbetaalbaar
• Handelingen

Er zijn speciale chado scholen. Veel mensen leren chado echter op school of de universiteit in een theeclub. Het leerproces gaat heel ouderwets. Nieuwe leerlingen beginnen met het observeren van ervarener leerlingen. De eerste acties die ze leren uitvoeren zijn simpele dingen als deuren open en dicht doen.

Net als tijdens de aikidoles zijn veel leraren tegen het maken van aantekeningen. Naderhand aantekeningen maken is natuurlijk geen bezwaar. Echter, tijdens de les of training is het goed om gefocust te observeren en eventueel na te doen.

Matcha aanmaken

Er zijn verschillende voorschriften en gebruiken gemoeid met het aanmaken van matcha. Hier volgt de basis bereiding zoals je dat thuis ook kunt doen.

• Zeef de matcha indien deze klontjes bevat. Men gebruikt hier meestal een metalen zeef en een houten lepel of steentje voor.
• Doe ongeveer 2 gram matcha in de chawan (thee kopje), traditioneel met een chashaku – bamboe lepeltje (1 schepje = 1 gram)
• Voeg heet water toe, ongeveer 75 ml. Iedereen heeft een andere mening over de temperatuur, en dit verschilt soms per thee, maar zeker niet heter dan 90 graden, sommige mensen prefereren zelfs 70 graden.
• Mix het voorzichtig maar grondig. Traditioneel met een bamboe mixer. Er mag geen onopgelost poeder achterblijven.

Een van de bekendste en grootste export producten in Japan is thee. Veel mensen denken hierbij aan groene thee, of soms iets specifieker, matcha. Maar er zijn veel verschillende soorten Japanse thee. In dit artikel kun je meer lezen over al deze verschillende soorten thee.

Thee plant

Je zou denken dat er verschillende thee planten zijn, met verschillende kleurtjes bladeren die verschillende thee soorten leveren. Dit is echter niet hoe het werkt. Bijna alle thee soorten komen van dezelfde soort: de theeplant. Hoewel deze plant haar oorsprong vindt in Zuid-Oost Azië, wordt deze tegenwoordig over heel de wereld verbouwd.

Hoewel er maar een thee plant is, en het type thee wordt bepaald door de bewerkingsmethode, zijn er natuurlijk wel verschillen binnen een thee type. Dit kan afhangen van subtiele verschillen in de versie van de plant die verbouwd wordt, de grond of het klimaat. Een van de oudste, en nog steeds een van de beste, regio’s voor de productie van Japanse thee is Uji, een regio net ten zuiden van Kyoto.

Zwarte thee

Van oudsher is zwarte thee de bekendste en meest populaire vorm van thee in de westerse wereld. Het werd vanuit India door de Britten naar Engeland gebracht. De populariteit van deze specifieke thee soort had er waarschijnlijk iets mee te maken dat deze lang houdbaar is. Dit was een belangrijk voordeel in de tijd dat de goederen enkele maanden op zee vervoerd moesten worden.

Na het oogsten worden de blaadjes geoxideerd (een proces wat ten onrechte ook fermenteren wordt genoemd) en daarna gedroogd. De oxidatie zorgt voor de sterke smaak die zwarte thee van zichzelf heeft. Wij noemen de thee zwart in verband met de kleur van de blaadjes. Daarnaast zijn er verschillende gebieden waar thee vandaan kan komen, welke hun naam dan lenen aan de thee. Bekend zijn onder andere Darjeeling in India en Ceylon thee uit Sri Lanka (Ceylon is de ouderwetse naam voor Sri Lanka).

In veel Aziatische landen staat deze thee bekend als “rode thee” in verband met de kleur van de vloeistof. Dit is ook in Japan het geval, waar de thee kocha heet. Met rode thee wordt in het westen vaak rooibos bedoeld, daarover later meer. Hoewel kocha ontzettend populair is als drank wordt zwarte thee nauwelijks geproduceerd in Japan. Dit heeft er waarschijnlijk mee te maken dat je goede zwarte thee kunt maken van matige theeblaadjes. De Japanse thee bladeren zijn wat dat betreft van een te hoge kwaliteit en worden daarom alleen voor groene thee gebruikt.

Oolongcha

Letterlijk “zwarte draak thee”. Is eigenlijk geen Japanse thee soort, maar Chinees. Is vergeleken bij zwarte thee licht geoxideerd. De blaadjes vormen zwarte sliertjes, wat waarschijnlijk de naam verklaart. In de oosterse mythologie is een draak meer slangvormig met poten, en kennelijk deden de slierten blaadjes hieraan denken. Is behoorlijk populair in Japan. Heeft een wat fruitige smaak.

Witte thee

Aan het andere uiterste van het spectrum vinden we witte thee. Witte thee staat erom bekend dat het bijna geen behandeling ondergaat. Welke behandeling het wèl ondergaat zijn de meningen over verdeeld. De consensus is dat het om uiterst jonge blaadjes gaat (soms zelfs de ongeopende bladknoppen), welke enkel gedroogd worden.
De resulterende thee drank is licht gelig en smaakt bloemig. De thee is kostbaar en zeker in het westen zeldzaam. Het wordt vooral in China verbouwd en behoort niet tot het standaard Japanse thee assortiment.

Groene thee

Groene thee zit qua bewerking tussen zwarte en witte thee in. Het is verreweg de meest populaire Japanse thee in binnen en buitenland. Officieel heet de thee in het Japans ryokucha, letterlijk “groene thee”. In de praktijk spreekt men echter meestal over ocha (o is hierbij hetzelfde eervolle voorzetsel als bij bijvoorbeeld O’Sensei). Groene thee wordt gemaakt door de jonge bladeren na het plukken te verhitten.

Japanse groene thee wordt gestoomd en is daardoor iets zoeter en “grassiger”. Chinese groene thee wordt verhit in een pan. Na het verhitten worden de blaadjes gedroogd en “gerold” tot de vorm die wij kopen in de winkel. In de loop der jaren zijn er veel gezondheidsclaims gedaan over de werking van groene thee, onder andere dankzij het hoge aantal anti-oxidanten. Het beeld van groene thee als gezonde drank is niet in de laatste plaats ontstaan omdat Japanners betrekkelijk gezond oud worden. Er is tot op heden geen bewijs gevonden voor deze claims, al zijn er wel bemoedigende onderzoeksresultaten. Het ontbreken van hard bewijs is misschien wel het grote aantal verschillende soorten Japanse thee. Wat in ieder geval duidelijk is, is dat het niet-drinken van fris en andere zoete dranken gezond is. En dat wordt een stuk makkelijker wanneer je beschikt over lekkere thee.

Er zijn zoveel verschillende soorten groene thee dat dit een artikel op zich zou kunnen zijn, maar hieronder staan de meest populaire uitgelegd.

Verschillende kwaliteiten groene thee

Gyokuro – “jade dauw” – De duurste Japanse thee soort. De laatste drie weken voor de oogst worden de blaadjes in de schaduw gehouden, waardoor de thee extra zoet wordt. In principe is deze thee handgeplukt. Daarna wordt de thee, net als alle andere soorten, opgerold. De naam duidt op de vaal groene kleur van de drank.

Kabuse – “bedekte thee” – Lijkt op Gyokuro, maar de thee planten worden korter in de schaduw gehouden, meestal slechts een week. Daarmee is de thee makkelijker te produceren dan Gyokuro en wat betaalbaarder. Ook deze thee is meestal handgeplukt. De thee smaakt wat milder dan de normale sencha.

Sencha – “gebraden thee” – Met afstand de populairste Japanse thee soort. Vaak machinaal geproduceerd, wat met de Japanse kwaliteitsstandaard bepaald geen ramp is. De thee planten kunnen 3 tot zelfs 4 keer per jaar geoogst worden, wat zorgt voor een kwaliteitsverschil binnen de categorie sencha. Door het oppotten van voedingsstoffen in de winter zijn de eerste blaadjes het beste, deze heten shincha (“nieuwe thee”), de thee die daarna geoogst wordt wordt aangeduid als ~bancha (“~e oogst thee”).

Bewerkte groene thee

Hoewel alle groene thee bewerkt is, zijn sommige thee soorten meer bewerkt dan andere. Dit maakt ze niet perse minder, maar geeft ze wel andere eigenschappen.

Kukicha – “twijg thee” – Een specifiek soort sencha waarbij vooral de twijgjes in het thee water belanden. Heeft een extra frisse, grassige smaak. Opvallend is dat deze thee soort onderdeel is van de macrobiotische dieetvoorschriften.

Houjicha – “geroosterder thee” – Is precies dat – geroosterde groene thee blaadjes. Door het lage cafeïne gehalte wat bereikt wordt tijdens het roosteren is het een erg populaire Japanse thee soort voor ouderen en kinderen. Ook wordt het veel gedronken laat op de avond. Omdat de kwaliteit van de blaadjes minder uitmaakt wordt hier vaak de laatste oogst voor gebruikt. Kan ook gemaakt worden met de twijgjes, net als bij kukicha. Heeft een zoetige, caramel-achtige smaak.

Genmaicha – “zilvervliesrijst thee” – Allemansvriend onder de Japanse thee. Wordt gemaakt door geroosterde zilvervliesrijst (bijna overal ter wereld bekend als “bruine rijst”) toe te voegen aan sencha blaadjes. Door de rijst bevat het iets meer calorieën en voedingsstoffen dan gewone thee en wordt daarom vaak gedronken om vasten periodes te overbruggen. Heeft een warme, notige, smaak.

Matcha

De meest unieke thee op de lijst en misschien wel ter wereld. Waar de andere Japanse thee soorten worden gemaakt door het laten trekken van theeblaadjes in heet water, wordt matcha gemaakt met een poeder. Matcha betekent dan ook letterlijk “poeder thee”.

Matcha begint als Gyokuro – thee die minstens 3 weken in schaduw gegroeid heeft. De thee wordt echter niet opgerold maar los te drogen gelegd. Het resultaat noemt men Tencha – “te malen thee”. Daarna worden de nerven en stammetjes verwijderd en worden de blaadjes met stenen vermalen tot matcha poeder.

Traditioneel wordt matcha gebruikt in een Japanse thee ceremonie. Al snel had men door dat het ook lekker was om het te mengen met andere voedingsmiddelen – mochi (cake van rijst met een hoog glutengehalte) en soba (boekweit noedels). Toen ijs aan populariteit won in Japan was ook dat een logische partner. Tegenwoordig kun je zo’n beetje alles vinden in matcha smaak, zoals chocolade en andere snoepjes. Over het aanmaken van matcha kun je meer lezen op onze pagina over de Japanse theeceremonie.

Rooibos thee

Eigenlijk geen echte thee, maar vanwege de populariteit (ook in Japan) toch maar op de lijst. Wordt van een heel andere plant gemaakt, maar met een vergelijkbaar productieproces als bij de andere theesoorten. Veruit de meeste rooibos thee is geoxideerd net als zwarte thee, maar er bestaat ook een soort “groene rooibos thee”, welke niet geoxideerd is. Rooibos thee heeft een warme, aardse smaak.

Hoewel thee haar oorsprong niet vindt in Japan, hebben de Japanners thee wel tot een eigen, ongekende, hoogte weten te brengen. De Japanse thee cultuur is uitgebreid en overal terug te vinden in Japan. Hopelijk vinden ook de minder bekende Japanse thee soorten snel hun weg naar Nederland, zodat iedereen ervan kan genieten.

Na een stukje over Japanse animatie films kon een stukje over Japanse films natuurlijk niet uitblijven! De laatste decennia is de filmwereld nog meer gedomineerd door het grote geld van Hollywood. Dit betekent dat veel talent en goede ideeën de weg naar Hollywood vinden en er betrekkelijk weinig goede speelfilms van buiten Hollywood komen.

Landen als Japan, met een rijke historie in de cinema, zijn hierop een relatieve uitzondering. Dankzij pioniers in de vorige eeuw beschikken zij nu over de nodige ervaring en expertise om mooie speelfilms te produceren. Hier een beknopt en subjectief overzicht van Japanse films. Je kunt immers alleen aanraden wat je zelf gezien hebt.

Kurosawa Akira

Een van die pioniers op het gebied van Japanse films was Kurosawa Akira. Maar Kurosawa wordt niet alleen gezien als een van de meest invloedrijke regisseurs van Japan, maar van de wereld. Kurosawa staat bekend om zijn historische samurai films. Deze film vormde een inspiratie voor menig (spaghetti) western.

De brede camera opnames, de spanning tussen twee kemphanen voor een duel, de machtstrijd tussen rivalerende bendes, beide genres delen veel kenmerken en daar werd halverwege de vorige eeuw dankbaar gebruik van gemaakt. Ook over het moderne leven wist Kurosawa enkele imposante en meeslepende films te maken.

Rashomon

Letterlijk “Rasho-poort”. De naam van de film verwijst naar de locatie waar een groot deel van het verhaal zich afspeelt. De eerste echte “samurai film” van Kurosawa, en ook de film die Japan als op het gebied van cinema op de kaart zetten. Een aantal onbekenden komen toevallig bijeen onder de “Rashomon” poort, nadat enkelen op een of andere manier getuige zijn geweest van een misdaad. Ieder geeft een eigen verslag van wat er gebeurt is, maar de verhalen stroken niet met elkaar en dit levert de nodige spanning op – wie spreekt de waarheid?

Doomed

Ikiru – letterlijk: “Leven”. Typisch voorbeeld van een Kurosawa film in de moderne tijd. De ambtenaar Watanabe Kanji is terminaal ziek en bedenkt zich dat zijn leven redelijk doelloos is geweest. Het eentonige werk wat hij zijn hele leven heeft gedaan heeft geen verschil gemaakt. Geïnspireerd door de jonge Toyo begint hij zich in te zetten voor het aanleggen van een speeltuin, waarbij hij menig heilig huisje in de Japanse cultuur onderuit moet halen. Losjes gebaseerd op een boek van Leo Tolstoy – De dood van Ivan Iljitsj.

Seven Samurai

Shichinin no samurai. Een dorpje, wat wordt lastiggevallen door een bende bandieten, huurt met hun laatste spaarcenten een Ronin (samurai zonder meester) in om het dorp te beschermen. Hij verzamelt zeven andere zwaardvechters, ieder met eigen talenten (het begin van een trope die je ook terugziet in bijvoorbeeld Ocean’s Eleven), en gezamenlijk gaan ze de strijd aan. Vormde de basis voor de western The Magnificent Seven waar de samurai vervangen zijn voor cowboys, en ook aflevering 4 van het eerste seizoen van The Mandalorian.

Yojimbo

Letterlijk: “De uitsmijter”. Nog een bekende samuraifilm van Kurosawa. Een Ronin komt al dwalend in een dorpje terecht waar twee bendes elkaar naar het leven staan. Hij besluit dat het dorp beter af is zonder de bendes en probeert de twee bendes daarom tegen elkaar uit te spelen. Vormde de basis voor de western Fistfull Of Dollars met Clint Eastwood. Kurosawa was niet blij met hoe de vorige western (The Magnificent Seven) uitviel en weigerde daarom in eerste instantie rechten te verlenen voor Fistfull Of Dollars, waardoor die film lang op de plank gelegen heeft.

High and Low

Tengoku to Jigoku – Letterlijk: “Hemel en Aarde”. Over een rijke man die hemel en aarde beweegt om zijn gekidnapte zoon te redden. De keuze wordt lastiger wanneer blijkt dat de kidnappers een fout hebben gemaakt en iemand anders hebben meegenomen.

Revolt

Ran – letterlijk: “Chaos”*. De enige kleurenfilm van Kurosawa op de lijst. Een bejaarde krijgsheer met drie zoons probeert zijn rijk bij elkaar te houden door vroegtijdig afstand te doen van de troon. Hij hoopt zijn zoons te leren samenwerken en daarmee te zorgen voor een soepele overgang. Zijn plan mislukt helaas en als snel barst de strijd los. Gebaseerd op “King Lear” van Shakespeare.

*Leuk weetje: dit is dezelfde ran als in randori – een gevorderde oefening binnen aikido waar er meerdere aanvallers tegelijk aanvallen, bijna vaste prik op dan-examens.

Kobayashi Masaki

Gelukkig zijn er meer goede Japanse film regisseurs, zoals Kobayashi Masaki. Kobayashi was een overtuigd pacifist en dit zie je in verschillende van zijn films terug. Probeerde eind jaren ’60 samen met Kurosawa films aantrekkelijker te maken voor de jeugd.

Harakiri

Seppuku – letterlijk “buik snijden”. In de samurai tijd was het gebruikelijk voor Ronin om rituele zelfmoord te plegen. Waar in Europe zelfmoord door het christendom verafschuwd werd, werd (rituele) zelfmoord in Japan juist als iets heel eervols gezien. Het was niet ongebruikelijk hier een groep toeschouwers voor te zoeken, zoals een krijgsheer. Die krijgsheer zat hier meestal niet op zo’n ritueel te wachten, en wanneer je aankondigde seppuku te willen plegen werd je met een beetje geluk omgekocht om je heil ergens anders te zoeken. Deze film vertelt het verhaal van een Ronin die zich niet laat afwimpelen.

Kwaidan

Kaidan – letterlijk “mysterie spraak”. Verzameling van vier korte horror verhalen, gebaseerd op boeken van Lafcadio Hearn, een Grieks-Ierse schrijver die trouwde met een Japanse vrouw en met zijn boeken het Westen een kijkje gaf in de Japanse folklore.

Kitano Takeshi

Bekend onder meerdere namen, maar vooral “Beat Takeshi”. Takeshi is een alleskunner die begon als komediant. Is te zien als gastheer in spelshows, acteur in films, maar regisseert ook zelf Japanse films. Heeft een passie voor tap-dance en weet in veel films hier enige ruimte voor in te richten.

The Blind Swordsman: Zatoichi

Zatoichi. Remake van een klassieke serie en reeks films, over een blinde zwaardmeester. Zatoichi doet zich voor als arme, onschuldige, masseur. In de remake met passie gespeeld door Takeshi. De remake eindigt met een compleet anachronistische tap-dance.

Overig

Er zijn natuurlijk nog veel meer goede Japanse films. Hier een kleine selectie.

Hachiko Monogatari

Gebaseerd op het waargebeurde verhaal van Hachiko, de hond die trouw zijn baasje komt opwachten bij het treinstation in hartje Tokyo. Als zijn baasje plots niet op komt dagen blijft Hachiko in verwarring achter, de mensen in de buurt proberen hem op te vangen. Ontroerende Japanse film die later een remake kreeg met Richard Gere.

Departures

Okoribito – Letterlijk “Vertrek persoon”, iets minder letterlijk “Vertrek hulp”. Prachtige film over een cello speler die werkeloos wordt en daarom elke baan aan moet grijpen die hij kan vinden. Uiteindelijk beland hij op de vertrekafdeling van een reisbureau, maar dat blijkt al gauw een uitvaartbureau te zijn – een beroep waar in Japan een groot taboe op rust. Laat de minder zichtbare kant van de Japanse tradities in het moderne leven goed zien.

Ring

Horrorfilm over een geest die je waarschuwt dat je over een week dood gaat. De waarschuwing komt, per telefoon, een minuutje nadat je een bizarre videoband hebt gekeken. Een journaliste gaat poolshoogte nemen maar staat voor een duivels dilemma wanneer de geest opnieuw een waarschuwing afgeeft, dit keer aan een dierbare.